Συγκρότηση χώρου

Εκμετάλλευση χώρου και πολιτικής

Σχέση χώρου ανθρώπου

Ουτοπία και πραγματικότητα

Τρόπος ζωής και διαμόρφωση χώρου

 

Η Κυψέλη από μόνη της είναι ένα σύμπλεγμα τσιμεντένιων πολυκατοικιών με μικρές αποστάσεις μεταξύ τους και ελάχιστους ελεύθερους χώρους. Μέσα σε αυτό καλούνται να επιβιώσουν ετερογενή μέρη του ανθρώπινου είδους. Μόνιμοι κάτοικοι με τίτλους συμβολαίων των κτηρίων που χτίστηκαν τη δεκαετία του 60 συνυπάρχουν με μεταναστευτικούς λαούς των φοιτητών, πολιτικών και κοινωνικών προσφύγων, καλλιτεχνών, κ.α. Η επιβάρυνση του χώρου με μαζική συγκέντρωση πληθυσμού συνοδεύτηκε με εισροή αυτοκινήτων, προϊόν του καταναλωτικού τρόπου ζωής.

Ο άνθρωπος χάνει το δικαίωμα στο χώρο.

Ο χώρος είναι κατειλημμένος.

Το σπίτι του, ο εσωτερικός χώρος που τον συνδέει με τον εργασιακό. Κάποια στιγμή ένα πάρκο στις παρυφές ενός κεντρικού δρόμου κόβεται στη λογική της εκμετάλλευσης χώρου.

Ποια είναι η αντίδραση του κόσμου;

Ποια είναι η άποψη του κόσμου για τη σχέση του με τη φύση εν γένει;

Ποια ήταν αυτή πριν από 30 χρόνια;

Τι είναι αυτό που μεταφράζει το χώρο σε χρήμα και τι ρόλο παίζει στη συνείδηση του ανθρώπου ώστε να μηδενίζει τις ενδιάμεσες κενές αποστάσεις όπου συν-αποτελούν το χώρο;

Από τη μία τα μάτια αυτών που χάσανε ένα μέρος της πραγματικότητάς τους και δεν μπορούν να δεχτούν αυτή την καταπάτηση, από την άλλη αυτοί που τη χάσανε αλλά συναινούν σε αυτόν τον απροκάλυπτο παραλογισμό της έννοιας χώρος.

Ο Halil, ο Halid, ο Adbul και ο Ahmed δεν ξέρουν καν το πάρκο και ίσως να μην το μάθουν και ποτέ. Για τους δύο τουλάχιστον, ο χώρος μόνο πραγματικός είναι. Όπου θα βρεθεί εκεί θα είναι. Όπως για παράδειγμα τα ξάστερα βράδια που την πέφτει στην πλατεία για να κοιμηθεί. Θα μπορούσε να ‘ταν και αυτό το πάρκο… Όχι πια.

Ο Abdul και ο Ahmed έχουν δικό τους χώρο και φιλοξενούν τους φίλους τους που μπορεί να είναι κι άλλοι ανάλογα των καιρικών συνθηκών. Φτάσανε εδώ στην Κυψέλη, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι θέλουν να μείνουν στην Κυψέλη.

Άλλωστε χώρος δεν υπάρχει πολύς.

Αυτό το καταλαβαίνουν και οι κάτοικοι που κάνουν κατάληψη στην Αγορά της Κυψέλης.

Τα ζώα επίσης το έχουν καταλάβει μιας και δεν είναι το πιο άνετο μέρος να ζεις αν είσαι σκύλος, γάτα ή οτιδήποτε άλλο.

Θαυμάσιο εργασιακού χώρου σύμφωνα με το ελληνικό μοντέλο καπιταλισμού είναι ο περιπτεράς. Μέσα από το χώρο του συναναστρέφεται με ένα μεγάλο κομμάτι πληθυσμού στις ενδιάμεσες στάσεις τους προς τα εργασιακά τους κτήρια. Μικρές αίθουσες για πολλούς ανθρώπους.

Η Κυψέλη από ψηλά. οι επιφάνειες των ταρατσών αποκαλύπτουν έναν άλλο χώρο, άδειο και αδόμητο.

Ποιες είναι οι λύσεις και τι θα συνεπάγονται αυτές για τους κατοίκους;

 

Κάλλιστα στους χώρους μπορούν να προσεγγιστούν σχολεία, τα λεωφορεία, τα πεζοδρόμια

(κείμενο Θωμά)

Ένα σχέδιο σεναρίου για το Ντοκιμαντέρ στην Κυψέλη

Θεματικό Κέντρο: Η στενότητα χώρου της Κυψέλης που, παρόλ' αυτά, διατηρεί ένα ανθρώπινο πρόσωπο κι έχει έναν οικουμενικό χαρακτήρα, λόγω της πολυφυλετικότητας και πολυσυλλεκτικότητας της.

 

Θεματικός ιστός: Η Κυψέλη σε όλη τη διάρκεια της ημέρας ( πρωί – μεσημέρι -δύση ηλίου- βράδυ). Ένα οδοιπορικό στην περιοχή, με χαρακτηριστικά περιπλάνησης- κάτι σαν road movie χωρίς  αυτοκίνητο!!

 

1η θεματική ενότητα:  Πλάνο από μία πραγματική κυψέλη, όπου πιθανόν ακούγονται και ζουζουνίσματα μελισσών.

Από το βόμβο των μελισσών, μεταφερόμαστε σε έναν άλλο βόμβο, από μποτιλιαρισμένα αυτοκίνητα στην οδό Κυψέλης.Παρακολουθούμε το κυκλοφοριακό χάος, πλήθος αυτοκινήτων,κορναρίσματα, φωνές οδηγών, άνθρωποι που περιμένουν στις στάσεις και τρόλει ασφυκτικά γεμάτα με ανθρώπους- σαρδέλες.

Παιδιά που πηγαίνουν στο σχολείο, προαύλιο αυλής και πιθανόν ακούμε και την πρωινή προσευχή που γίνεται στο μικρόφωνο και ακούγεται τριγύρω, στο μεγάλο δημοτικό σχολείο επί της Φωκίωνος.

Φωκίωνος.  Άνθρωποι, κυρίως ηλικιωμένοι, σουλατσάρουν στον πεζόδρομο, άλλοι βγάζουν τα σκυλάκια τους βόλτα, σκυλάκια που βολτάρουν μόνα τους, τα μαγαζιά σιγά – σιγά ανοίγουν.

2η θεματική ενότητα:  Πλάνα από ουρανό που κατεβαίνουν και καταλήγουν σε διάφορα κτίρια,είτε παλιά νεοκλασσικά είτε απλές πολυκατοικίες. Zoom σε μπαλκόνια με απλωμένη τη μπουγάδα πάνω από το δρόμο.

Εμβόλιμα μπαίνει η περιγραφή κάποιου ηλικιωμένου ατόμου που μεγάλωσε στην περιοχή και ανακαλεί τις μνήμες του από το παρελθόν, συνοδευόμενη με κάποια αντίστοιχα πλάνα, όπως π.χ. Κατάληψη Λέλας Καραγιάννη, Δημ. Αγορά, Άσυλο ανιάτων, το μεγάλο σχολείο επί της Κυψέλης που ήταν παλιά νοσοκομείο της αεροπορίας, πρώτες πολυκατοικίες της περιοχής κλπ.

Επίσης, ακούμε μία σύντομη περιγραφή από μία νέα κοπέλα, τη Φωτεινή – όχι, δεν είμαι εγώ- που μένει στην περιοχή και μιλάει για την Κυψέλη του σήμερα.

Τέλος, μας παραθέτουν και την γνώμη τους για το θέμα των μεταναστών στην περιοχή.

3η θεματική ενότητα: Στο δρόμο παρακολουθούμε κάποιον που περπατάει. Τον βλέπουμε να μπαίνει σε ένα αφρικανικό μαγαζί με τρόφιμα και παραδοσιακά προϊόντα, όπου ακολουθεί ένας διάλογος με τον μαγαζάτορα στην τοπική τους διάλεκτο.

Είναι ο Lopez, ο μουσικός από το Κονγκό, που ψωνίζει στο μαγαζί.

Στη συνέχεια τον ακολουθούμε στο αιθιοπικό εστιατόριο Lallibela στην οδό Νάξου. Είναι μεσημέρι, ώρα φαγητού.Καθώς ο Lopez μας μιλάει για τη ζωή του, φαίνονται πλάνα από το σπίτι του στην Κυψέλη, το οποίο αποτελεί υπόδειγμα στενότητας χώρου!

Στο εστιατόριο ο Lopez συναντάει το φίλο του, Γιώργο, επίσης μουσικό, που ήταν και ο ίδιος μετανάστης στο Κονγκό και που συναντήθηκαν μετά από χρόνια τυχαία στην Κυψέλη!!

Και οι δύο μαζί συζητούν με την Ελισάβετ, την ιδιοκτήτρια του εστιατορίου, που είναι και ζωγράφος και μας δείχνει με ευχαρίστηση τους πίνακες της, που φιλοξενεί στον πάνω όροφο του εστιατορίου.

4η θεματική ενότητα: Καθώς ο Γιώργος με τον Lopez, φεύγουν από το εστιατόριο, περνούν- αφού είναι στο δρόμο τους- από την πλατεία Κύπρου.

Πλάνα από την κατεστραμμένη πλατεία, με τα υπολείμματα δέντρων, τα πουλιά που τριγυρνούν ανήσυχα, τα πλακάτ των κατοίκων και τους ίδιους τους κάτοικους που κάθονται γύρω από φωτιές κια συζητούν συνοφρυωμένοι.  Χω ρίς λόγια γιατί εδώ οι εικόνες μιλάνε από μόνες τους..

Είναι ήδη ηλιοβασίλεμα... ( πλάνα)

5η θεματική ενότητα:  Αρχίζει να βραδιάζει. Τα φώτα της πόλης ανάβουν δειλά.

Η κάμερα παρακολουθεί το σαφάρι για πάρκινγκ κάποιων οδηγών αυτοκινήτων.Ακόμη παρακολουθεί τα πεζοδρόμια που είναι  γεμάτα με αυτοκίνητα και μηχανάκια και οι πεζοί κάνουν κύκλο για να περάσουν. Μετά παίρνει πλάνα από την νυχτερινή ζωή της περιοχής, καφετέριες, ταβέρνες, θέατρα, σινεμά, καφενεία – χαρτοπαιχτικές λέσχες, το ίντερνετ καφέ που βρίσκομαι τώρα, όπου υπάρχουν και αρκετοί αφρικανοί, σαν αυτόν που γυρνάει και ρωτάει κάτι το παιδί του μαγαζιού “ει, my friend..”

Μπαίνουν πλάνα από τον Lopez που παίζει μουσική, είτε μόνος του, είτε με το γκρουπάκι Ελλήνων όπου συμμετέχει,  “μαύρη”μουσική. Η μουσική αυτή μπορεί πιθανόν να χρησιμοποιηθεί στα επόμενα πλάνα της ταινίας.

Φωκίωνος ξανά. Δημοτική Αγορά.Πλάνο από τον πίνακα εκδηλώσεων που είναι αναρτημένος απέξω. Η κάμερα μπαίνει μέσα, παρακολουθεί τον κόσμο εκεί, πιθανόν και μια έκθεση φωτογραφίας ή παιδιά που παίζουν σκάκι. Λίγο αργότερα το πάρτι ξεκινά, όπου συμμετέχουν όλοι, ντόποι και ξένοι. Όσο το πάρτι προχωρά, η μουσική δυναμώνει και γίνονται zoom σε πρόσωπα, Ελλήνων, μεταναστών, λευκών, μαύρων, και η μουσική δυναμώνει και οι εναλλαγές προσώπων γίνονται όλο και πιο γρήγορα, πιο γρήγορα, πιο γρήγορα..ώσπου γίνονται σαν μια πολύχρωμη μπάλα.

 

Τίτλοι τέλους.

 (Γιατί με πήρε και η τσίκνα τώρα..)

 

Το παραπάνω κέιμενο επεξεργάστηκαν αλφαβητικά οι: Αναστασία, Δημήτρης, Κώστας , Marie- noelle, Φωτεινή

Ευχαριστούμε για την προσοχή σας.

Ένα Αιθιοπιακό δείπνο στη Κυψέλη

12/02/08: Πέμπτη βράδι περιμένοντας τον  Lopez, μουσικό από το Κονγκό, ο οποίος δεν μπόρεσε να έρθει στο ραντεβού μας, γνωρίσαμε την ιδιοκτήτρια του  Αιθιοπιακού εστιατορίου. Την λένε Ελισάβετ και κατάγεται από την Αντίς-α-μπέμπα.  Ζει στην Κυψέλη εννέα χρόνια. Όλες τις μέρες της εβδομάδας εργάζεται απο το πρωί ως το βράδι εκτός τις Τρίτες τα μεσημέρια που είναι κλειστά. Χρόνος για βόλτες δεν υπάρχει ούτε καν στη Κυψέλη. Η ζωή της είναι «η Λαλιμπέλα», το εστιατόριο που έχει στη Κυψέλη. Σ’ αυτό το μικρό χώρο που καθημερινά Έλληνες, Αφρικανοί και άλλοι απολαμβάνουν τη καυτερή κουζίνα και τον παραδοσιακό Αιθιοπιακό καφέ της φαίνεται να συμβαίνουν πολλά.

 

Η Ελισάβετ απορροφά όλες τις εικόνες και τα ερεθίσματα που περνούν από το περιορισμένο χώρο του εστιατορίου της. Η χαλαρή ατμόσφαιρα στο χώρο που επικρατεί προδιαθέτει τους θαμώνες της σε μια άνετη και ευχάριστη επικοινωνία. Έτσι και εμείς την καλέσαμε κοντά μας και μιλήσαμε εν ολίγοις για τη ζωή στη Κυψέλη. Σύντομα, ανακαλύψαμε ότι ζωγραφίζει και έχει τελειώσει τη σχολή Καλών Τεχνών στην Αντίς-α-μπέμπα. Έτσι λοιπόν καταλήξαμε στο πατάρι και είδαμε τις ζωγραφιές της οι οποίες απεικόνιζαν φύση, τοπία, πορτραίτα και σκηνές από χωριά της πατρίδας της. Τελικά ότι και να συμβαίνει στη Λαλιμπέλα η ομορφιά του παρελθόντος ανασύρεται  στο σήμερα, στο βιοπορισμό της καθημερινότητας.

 

Παρολ’ αυτά, μια ζωγραφιά ξεχώριζε όπως ήταν στημένη στο καβαλέτο. Δείχνοντας το ενδιαφέρον μου για τη γυναίκα που απεικονιζόταν στον πίνακα, τότε η Ελισάβετ ανταποκρίθηκε με χαμόγελο με πήρε από το χέρι σχεδόν και μίλησε χαμογελώντας με τη καρδιά της: «Αυτό είναι η ζωή μου!»...

 

Απλά θα πρότεινα να πάτε να τον δείτε γιατί ειναι η ζωή ενός καλλιτέχνη. Η παρατήρηση, οι εικόνες, τα ερεθίσματα, η έμπνευση, η δημιουργία, η ζωή!   Μια φορά το μήνα γίνεται μπουφές στη Λαλιμπέλα και είναι πρόκληση να παρεβρεθούμε όπως άλλωστε το υποσχεθήκαμε και έχουμε την άδειά της Ελισάβετ για γύρισμα πλάνων κτλ.

(κείμενο από την Αναστασία)

Βόλτα 9.2.2009 με κάμερα

Ενότητα 1: Εισαγωγή 

Ξεκινώντας με βάση την ιδέα μίας μέλισσας που επισκέπτεται την συνοικία Κυψέλη.

Ενότητα 2: Το πάρκο Κύπρου και Πατησίων 

Απλή καταγραφή της κατάστασης που ίσχυε εκείνη την ημέρα, μαζί με τα λεγόμενα τριών γυναικών που κατέθεσαν την οργή τους.

Ενότητα 3: Περί Ανιάτων

Αφορά ανίατες περιπτώσεις ή όχι, όπως:

• η 20χρονη κατάληψη του σπιτιού της Λέλας Καραγιάννη
• υπόγειες κατοικίες
• ευρύτερη περιοχή του Ιδρύματος Ανιάτων (πεζόδρομος Αγίας Ζώνης)
  

Μία πρώτη προσπάθεια να γίνουν απλές εικόνες, τα θέματα που συζητάμε.

Ενότητα 4: Φωκίωνος Νέγρη

Συγκέντρωση απλών καθημερινών πλάνων από περαστικούς.

Ενότητα 5:  Σχολείο πλατείας Κανάρη

H λύση συνύπαρξης που προτείνουν τα παιδιά 

Ενότητα 6: Ασφυξία

Δηλαδή έλλειψη χώρου: 

• βιοτικού, 
  
• οικιστικού,
• πράσινου, 
  
• στάθμευσης,
  
• πεζοδρομίων,
  
• αδέσποτων σκυλιών 
• κλπ
  

Ενότητα 7: Περίπτερο

Μία ευχάριστη συνάντηση με μία οικογένεια που βιοπορίζεται σε ένα πολύ στενό χώρο εργασίας.

Ενότητα 8: Μεσημεριανή σιέστα

Ενότητα 9: Finale

Το βράδυ με την φιλική συμμετοχή της Φωτεινής συμπλήρωσα με νυχτερινά γυρίσματα την βόλτα, εντάσσοντας και κάποια ιστορική αναδρομή με τις σκαναρισμένες εικόνες από το αφιέρωμα της Καθημερινής.

Για το δικαίωμα στην πόλη

Χαίρομαι που βρίσκομαι εδώ, αλλά εξ αρχής θα ήθελα να ζητήσω συγγνώμη που θα μιλήσω στα Αγγλικά, τη γλώσσα του διεθνούς ιμπεριαλισμού. Ελπίζω ότι αυτά που θα πω να είναι αρκετά αντιμπεριαλιστικά ώστε να με συγχωρέσετε.

 

Είμαι πολύ ευγνώμονας για την πρόσκλησή σας, επειδή μαθαίνω πολλά πράγματα από τα κοινωνικά κινήματα. Ήρθα εδώ να μάθω και να ακούσω κι, έτσι, ήδη αποκτώ αυτή τη μεγάλη εκπαιδευτική εμπειρία, γιατί, όπως κάποτε το είχε θέσει ο Μαρξ, πάντοτε υπάρχει το μεγάλο ζήτημα του ποιος θα εκπαιδεύσει τους εκπαιδευτές.

 

Δουλεύω για κάποιο καιρό τώρα πάνω στην ιδέα του Δικαιώματος στην Πόλη. Θεωρώ ότι το Δικαίωμα στην Πόλη σημαίνει το δικαίωμα όλων μας να φτιάχνουμε πόλεις, που ικανοποιούν τις ανθρώπινες ανάγκες, τις ανάγκες μας. Το δικαίωμα στην πόλη δεν είναι το δικαίωμα να παίρνουμε -χρησιμοποιώντας μια γνωστή έκφραση- τα ψίχουλα από το τραπέζι των πλούσιων. Θα πρέπει όλοι μας να έχουμε τα ίδια δικαιώματα, για να μπορούμε να φτιάχνουμε τα διαφορετικά είδη πόλεων, που θέλουμε να υπάρχουν.

 

Το δικαίωμα στην πόλη δεν είναι μόνο το δικαίωμα σ' ό,τι ήδη υπάρχει στην πόλη, αλλά το δικαίωμα να μπορούμε να κάνουμε την πόλη να γίνει κάτι ριζικά διαφορετικό. Όταν κοιτάζω την ιστορία, βλέπω ότι η διαχείριση των πόλεων γινόταν περισσότερο από το κεφάλαιο παρά από τους άνθρωπους. Επομένως, μέσα στην πάλη αυτή για το δικαίωμα στην πόλη θα πρέπει να υπάρχει και μια πάλη ενάντια στο κεφάλαιο.

 

Θα ήθελα τώρα να μιλήσω λίγο για την ιστορία της σχέσης μεταξύ κεφάλαιου και πόλης, δομώντας και θέτοντας το ερώτημα: Γιατί συμβαίνει το κεφάλαιο να καταφέρνει να ασκεί τόσα πολλά δικαιώματα πάνω στην πόλη; Και γιατί οι λαϊκές δυνάμεις είναι σχετικά ασθενείς απέναντι στην εξουσία αυτή; Και θά 'θελα επίσης να μιλήσω για το πώς, στην πραγματικότητα, ο τρόπος, με τον οποίον λειτουργεί το κεφάλαιο στις πόλεις, είναι μια από τις αδυναμίες του. Γι' αυτό, στην παρούσα συγκυρία, θεωρώ ότι η πάλη για το δικαίωμα στην πόλη βρίσκεται στο επίκεντρο των αγώνων ενάντια στο κεφάλαιο. Τώρα έχουμε -όπως γνωρίζετε- μια οικονομική κρίση του καπιταλισμού. Αν κοιτάξετε την πρόσφατη ιστορία, θα δείτε ότι τα τελευταία τριάντα χρόνια συνέβησαν πολλές οικονομικές κρίσεις. Κάποιος έκανε μια μέτρηση και είπε ότι από το 1970 έγιναν 378 οικονομικές κρίσεις στον κόσμο. Μεταξύ 1945 και 1970, έγιναν μόνο 56 οικονομικές κρίσεις. Επομένως, ο καπιταλισμός έχει δημιουργήσει πολλές οικονομικές κρίσεις κατά τη διάρκεια των τελευταίων 30-40 ετών. Κι αυτό που έχει ενδιαφέρον είναι ότι πολλές από τις οικονομικές κρίσεις αυτές έχουν τη βάση τους στην αστικοποίηση. Στο τέλος των 1980, η Ιαπωνική οικονομία κατάρρευσε κι αυτό έγινε γύρω από το ζήτημα της κερδοσκοπίας για την ιδιοκτησία και την γη. Το 1987, στις Ηνωμένες Πολιτείες, συνέβη μια τεράστια κρίση, στην οποίαν εκατοντάδες τραπεζών πτώχευσαν κι ο λόγος ήταν πάλι η κερδοσκοπία γύρω από τη στέγαση και την κτηματική ανάπτυξη. Στα 1970, υπήρχε μια μεγάλη παγκόσμια κρίση των κτηματικών αγορών. Και θα μπορούσα να συνέχιζα, δίνοντάς σας κι άλλα παραδείγματα οικονομικών κρίσεων με βάση τον αστικό χώρο. Εικάζω ότι οι μισές από τις οικονομικές κρίσεις των τελευταίων 30 ετών είναι κρίσεις, που έχουν να κάνουν με την κυριότητα του αστικού χώρου. Η έναρξη της παρούσης κρίσης στις Ηνωμένες Πολιτείες προήλθε από κάτι που ονομάσθηκε κρίση των υποθηκών των sub prime χρεωστικών ασφάλιστρων. Για μένα, η κρίση αυτή θα έπρεπε να ονομάζονταν κρίση του αστικού χώρου.

 

Αυτά έχουν γίνει. Στα 1990, προέκυψε ένα πρόβλημα, όταν τα χρήματα της υπεραξίας δεν είχαν πού να πάνε. Ο καπιταλισμός είναι ένα σύστημα, που πάντα παράγει υπεραξία. Μπορείτε να το σκεφθείτε ως εξής: ο καπιταλιστής ξυπνά το πρωί και πάει στην αγορά μ' ένα ορισμένο ποσό χρημάτων, για να αγοράσει εργασία και μέσα παραγωγής. Βάζει αυτά τα πράγματα που αγόρασε σε λειτουργία, παράγει ένα εμπόρευμα και το πουλά για να βγάλει περισσότερα χρήματα από αυτά που αρχικά δαπάνησε. Επομένως, στο τέλος της μέρας, ο καπιταλιστής έχει περισσότερα από αυτά που είχε στην αρχή της μέρας. Οπότε το μεγάλο ερώτημα είναι τι κάνει με το περίσσευμα που μάζεψε; Βέβαια, αν ήταν σαν εσάς ή σαν εμένα, ίσως να τα παράταγε, για να περνούσε καλά ξοδεύοντάς τα. Αλλά ο καπιταλισμός δεν λειτουργεί έτσι. Υπάρχουν οι δυνάμεις του ανταγωνισμού, που τον ωθούν να επανεπενδύσει μέρος του κεφάλαιου σε νέα εγχειρήματα. 

Στην ιστορία του καπιταλισμού, υπήρχε πάντα ένας ρυθμός ανάπτυξης 3%, συνέχεια από το 1750 κι ύστερα. Αλλά ένας ρυθμός ανάπτυξης 3% σημαίνει ότι θα πρέπει να βρεθούν διέξοδοι εκροής για το κεφάλαιο. Επομένως, ο καπιταλισμός έρχεται πάντοτε αντιμέτωπος μ' αυτό που ονομάζω πρόβλημα απορρόφησης της υπεραξίας του κεφάλαιου. Πού μπορώ να βρω μια επικερδή διέξοδο για να διοχετεύσω το κεφάλαιό μου; Βέβαια, πίσω στο 1750, ολόκληρος ο κόσμος ήταν ανοιχτός, για να δώσει λύσεις στο πρόβλημα αυτό. Και την εποχή εκείνη, η συνολική αξία της παγκόσμιας οικονομίας ήταν 315 δισεκατομμύρια δολάρια σ' αγαθά κι υπηρεσίες. Όταν ήρθαμε στα 1950, υπήρχαν 4 τρισεκατομμύρια δολάρια και θα έπρεπε να βρεθούν διέξοδοι για το 3% απ' αυτά. Κι όταν ήρθαμε στα 2000, είχαμε 42 τρισεκατομμύρια δολάρια σε κυκλοφορία. Σήμερα, είναι περίπου 50 τρισεκατομμύρια δολάρια. Μετά από 25 χρόνια και πάλι με ρυθμό ανάπτυξης 3%, θα είναι περίπου 100 τρισεκατομμύρια δολάρια. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχει μια ολοένα κι αυξανόμενη δυσκολία εύρεσης επικερδών διεξόδων για την υπεραξία του κεφάλαιου. 

Η κατάσταση αυτή μπορεί να παρουσιασθεί και μ' έναν άλλον τρόπο. Όταν ο καπιταλισμός ουσιαστικά ήταν αυτό που συνέβαινε στο Μάντσεστερ και σε λίγα ακόμη μέρη του κόσμου, ο ρυθμός ανάπτυξης 3% δεν δημιουργούσε κανένα πρόβλημα. Τώρα όμως, πρέπει να δούμε τον ρυθμό ανάπτυξης του 3% σε σχέση μ' ο,τιδήποτε συμβαίνει στην Κίνα, την Ανατολική και τη Νοτιοανατολική Ασία, την Ευρώπη, το μεγαλύτερο μέρος της Λατινικής Αμερικής και της Βόρειας Αμερικής, οπότε υπάρχει ένα μεγάλο, ένα τεράστιο, πρόβλημα. Αλλά, όταν έχουν χρήματα, οι καπιταλιστές πρέπει να έχουν και μια επιλογή για το πώς να τα επανεπενδύουν. Μπορούν να τα επενδύουν σε καινούργια παραγωγή. Μια δικαιολογία για να γίνει ο πλούσιος πλουσιότερος είναι ότι θα επανεπενδύει στην παραγωγή κι, έτσι, θα δημιουργείται περισσότερη απασχόληση κι ένα καλύτερο βιοτικό επίπεδο για τους ανθρώπους. Αλλά, από το 1970, γίνονται όλο και λιγότερες επενδύσεις σε κάποια νέα παραγωγή. Επενδύουν στην αγορά πάγιου κεφάλαιου, σε χρηματιστηριακά μερίσματα, σε δικαιώματα ιδιοκτησίας, σε δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας και, φυσικά, και ιδιοκτησίας. Έτσι, από τα 1970, όλο και περισσότερο χρήμα πήγαινε σε περιουσιακά στοιχεία κι, όταν η καπιταλιστική τάξη αρχίζει να αγοράζει περιουσιακά στοιχεία, η αξία τους φυσικά αυξάνεται. Επομένως, αρχίζουν να βγάζουν χρήματα κι από την αύξηση της αξίας των περιουσιακών τους στοιχείων. Γι' αυτό, οι τιμές της περιουσίας ανεβαίνουν όλο και πιο πάνω. Κι αυτό είναι κάτι που δεν κάνει μια καλύτερη πόλη, αλλά μια ακριβότερη πόλη. Επιπλέον, στο βαθμό που θέλουν να κτίζουν πολυτελή συγκροτήματα διαμερισμάτων και πλούσιες κατοικίες, πρέπει να πετούν τους φτωχούς έξω από τις περιοχές που ζουν. Πρέπει να μας στερήσουν του δικαιώματός μας στην πόλη. Έτσι, στη Νέα Υόρκη, το βρίσκω πολύ δύσκολο να ζω στο Μανχάταν, παρότι είμαι ένας καλοπληρωμένος καθηγητής. Η μεγάλη μάζα του πληθυσμού, που τώρα εργάζεται στην πόλη, δεν μπορεί να διαθέσει τα χρήματα, για να μένει μέσα στην πόλη, επειδή οι τιμές των κατοικιών έχουν ανεβεί πολύ ψηλά, όλο και περισσότερο ψηλά. Μ' άλλα λόγια, έχει αφαιρεθεί το δικαίωμα των ανθρώπων στην πόλη τους. Κάποιες φορές, τους έχει αφαιρεθεί από τις ενέργειες της αγοράς, κάποιες φορές, από τις κυβερνητικές πολιτικές, που τους πετούν έξω από τα μέρη που ζουν, κάποιες φορές, με παράνομα μέσα, την βία, την πυρπόληση ενός κτιρίου. Υπήρχε μια περίοδος που συνέβαιναν κάθε τόσο διαδοχικές πυρκαγιές σ' ένα τμήμα της Νέας Υόρκης.

 

Επομένως, αυτό που δημιουργείται έτσι είναι μια κατάσταση, στην οποία οι πλούσιοι μπορούν όλο και περισσότερο να έχουν υπό τον έλεγχο της κυριότητάς τους ολόκληρη την πόλη. Και πρέπει να κάνουν κάτι τέτοιο, επειδή αυτός είναι ο μόνος τρόπος να χρησιμοποιήσουν την υπεραξία του κεφάλαιού τους. Όμως, σε κάποιο σημείο, υπάρχει ακόμη και το κίνητρο για τη διαδικασία αυτή της δόμησης της πόλης μέσω της αφαίμαξης των φτωχότερων. Οι χρηματο-οικονομικοί οργανισμοί δανειοδοτούν τις εταιρίες οικιστικής ανάπτυξης, για να μπορούν αυτές να αναπτύσσουν μεγάλες περιοχές της πόλης. Ναι, έχουμε τότε τις εταιρίες οικιστικής ανάπτυξης, αλλά μετά το πρόβλημα είναι σε ποιους οι εταιρείες αυτές θα πουλήσουν τους χώρους και τα κτίρια που κατασκευάζουν; Αν τα έσοδα της εργατικής τάξης αυξάνονταν, τότε ίσως να μπορούσαν να τα πουλούσαν στην εργατική τάξη. Αλλά, από τα 1970, οι πολιτικές του νεοφιλελευθερισμού έχουν να κάνουν με τη συμπίεση των μισθών. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι πραγματικοί μισθοί δεν αυξήθηκαν από το 1970 κι ύστερα, οπότε έχετε μια κατάσταση, στην οποίαν οι πραγματικοί μισθοί είναι σταθεροί, αλλά οι τιμές των ιδιοκτησιών ανεβαίνουν. 

Επομένως, από πού θα προέλθει η ζήτηση στέγης; Η απάντηση ήταν να κληθεί η εργατική τάξη να μπει μέσα στο δανειοληπτικό περιβάλλον. Κι αυτό που βλέπουμε είναι ότι τα στεγαστικά δάνεια στις Ηνωμένες Πολιτείες ανέβηκαν τα τελευταία 20 χρόνια από περίπου 40.000 δολάρια ανά νοικοκυριό σε πάνω από 120.000 δολάρια ανά νοικοκυριό. Οι χρηματο-οικονομικοί οργανισμοί χτυπούν τις πόρτες της εργατικής τάξης και λένε, "Έχουμε να σας κάνουμε μια πολύ καλή πρόταση. Δανείζεστε χρήματα από μας, αγοράζετε το σπίτι σας και μετά μην ανησυχείτε, αν κάποια στιγμή δεν μπορείτε να ξεπληρώσετε το δάνειό σας, γιατί οι τιμές των σπιτιών θα ανεβαίνουν κι, επομένως, όλα θα είναι μια χαρά."

 

Έτσι, όλο και περισσότεροι χαμηλο-εισοδηματίες σέρνονται μέσα στο δανειοληπτικό περιβάλλον. Αλλά τότε, πριν περίπου δυο χρόνια, οι τιμές άρχισαν να πέφτουν. Το χάσμα μεταξύ των οικονομικών δυνατοτήτων της εργατικής τάξης και των χρεών τους έγινε αγεφύρωτο. Ξαφνικά, ενέσκηψε ένα κύμα κατασχέσεων, που διαδίδονταν μεταξύ πολλών Αμερικανικών πόλεων. Αλλά, όπως συνήθως συμβαίνει με κάποιο τέτοιο φαινόμενο, υπήρχε μια άνιση γεωγραφική ανάπτυξη του κύματος. Το πρώτο κύμα χτύπησε κοινότητες πολύ χαμηλού εισοδήματος σε πολλές από τις παλιότερες πόλεις των Ηνωμένων Πολιτειών. Υπάρχει ένας υπέροχος χάρτης, που μπορείτε να δείτε στο σάϊτ του BBC τις κατασχέσεις στην πόλη του Κλήβελαντ. Κι αυτό που βλέπετε είναι ένας χάρτης με κουκίδες, οι οποίες είναι ιδιαίτερα πυκνά συγκεντρωμένες σ' ορισμένες περιοχές της πόλης. Πίσω του, υπάρχει ένας άλλος χάρτης, που δείχνει την κατανομή στην πόλη του πληθυσμού των Αφρο-Αμερικανών. Οι δυο χάρτες συμπίπτουν σε πολύ μεγάλο βαθμό. Αυτό σημαίνει ότι ό,τι συνέβη ήταν μια καταλήστευση του Αφρο-Αμερικανικού πληθυσμού χαμηλού εισοδήματος. Κι αυτό ήταν η μεγαλύτερη απώλεια περιουσιακών στοιχείων για πληθυσμούς χαμηλού εισοδήματος στις Ηνωμένες Πολιτείες, που είχε ποτέ γίνει. Δυο εκατομμύρια άνθρωποι έχασαν τα σπίτια τους. Και την ίδια ακριβώς στιγμή που αυτό συνέβαινε, τα μπόνους που πληρώνονταν στην Γουόλ Στρητ ξεπερνούσαν τα 30 δισεκατομμύρια δολάρια -δηλαδή, τα έξτρα χρήματα που έπαιρναν οι τραπεζίτες για τη δουλειά τους. Επομένως, τα 30 εκατομμύρια δολάρια, που στην πραγματικότητα αποσπώνταν από τις γειτονιές των χαμηλόμισθων, κατέληγαν στην Γουόλ Στρητ. Το γεγονός αυτό έχει συζητηθεί στις Ηνωμένες Πολιτείες σαν μια περίπτωση ενός οικονομικού τυφώνα Κατρίνα, γιατί, όπως θυμάστε, ο τυφώνας Κατρίνα χτύπησε τη Νέα Ορλεάνη με διαφορετικούς τρόπους κι ήταν ο μαύρος πληθυσμός χαμηλού εισοδήματος, αυτός που έχασε τις περιουσίες του, ενώ πολλοί πέθαναν. Οι πλούσιοι προστάτευσαν τα δικαιώματά τους στην πόλη, αλλά οι φτωχοί ουσιαστικά τα έχασαν. Στη Φλόριντα, στην Καλιφόρνια και την Αμερικανική Νότια Δύση, το πρόβλημα έπαιρνε διαφορετικές μορφές. Εκεί, ως επί το πλείστον, λάμβανε χώρα έξω, στις περιφέρειες των πόλεων. Αλλά κι εκεί, πολλά χρήματα ήταν δανεισμένα για να χτισθούν ή να αγορασθούν σπίτια μέσω εταιριών οικιστικής ανάπτυξης. Έχτιζαν εντελώς έξω από τις πόλεις, 30 μίλια έξω από το Τούσον ή το Λος Άντζελες, δεν μπορούσαν να βρουν κανένα να αγοράσει και, γι' αυτό, στόχευαν στο λευκό πληθυσμό, που δεν του άρεσε να μένει κοντά σε μετανάστες ή μαύρους στο κέντρο των πόλεων. Τότε, αυτό οδήγησε σε μια κατάσταση, που συνέβη πριν ένα χρόνο, όταν οι ψηλές τιμές της βενζίνης έκαναν πολύ δύσκολη τη ζωή για όσους ζούσαν σε τέτοιες απομακρυσμένες κοινότητες. Πολλοί από τους άνθρωπους αυτούς είχαν πρόβλημα να ξεπληρώσουν τα δάνειά τους κι, έτσι, συναντήσαμε πάλι ένα κύμα κατασχέσεων, που λάμβανε χώρα στα προάστια κι αφορούσε κυρίως λευκούς σε μέρη όπως η Φλόριντα, η Αριζόνα ή η Καλιφόρνια. Στο μεταξύ, το μόνο που έκανε η Γουόλ Στρητ ήταν να μαζεύει όλες αυτές τις υποθήκες ψηλού ρίσκου και να τις πακετάρει μέσα σε περίεργα όργανα χρηματικο-οικονομικών ανταλλαγών. Μαζεύετε όλες τις υποθήκες ενός συγκεκριμένου μέρους, τις βάζετε σ' ένα δοχείο και μετά πουλάτε τις μετοχές του δοχείου αυτού σε κάποιον άλλο. Το αποτέλεσμα ήταν να παγκοσμιοποιηθεί ολόκληρη η χρηματικο-οικονομική αγορά των υποθηκών. Και βλέπετε τμήματα κυριότητας των υποθηκών στη Νορβηγία ή την Γερμανία ή τις χώρες του Κόλπου ή οπουδήποτε αλλού. Όλοι ήξεραν ότι οι υποθήκες αυτές και τα αντίστοιχα χρηματικο-οικονομικά όργανα ήταν ασφαλή σαν τα σπίτια. Κατέληξαν όμως να μην είναι καθόλου ασφαλή και τότε είχαμε τη μεγάλη κρίση, που εξακολουθεί να συνεχίζεται χωρίς τελειωμό. 

Αυτό που ισχυρίζομαι είναι ότι, αν η παρούσα κρίση είναι βασικά μια κρίση της αστικοποίησης, τότε η λύση θα έχει να κάνει με μια αστικοποίηση ενός διαφορετικού τύπου κι εδώ είναι που η πάλη για το δικαίωμα στην πόλη αποκτά μια κρίσιμη σημασία, γιατί μ' αυτήν έχουμε την ευκαιρία να κάνουμε κάτι διαφορετικό.

 

Αλλά συχνά ερωτούμαι αν η παρούσα κρίση αποτελεί το τέλος του νεοφιλελευθερισμού.. Η απάντησή μου είναι "όχι," αν κοιτάξετε τι προτείνεται στην Γουόσινγκτον και το Λονδίνο. Μια από τις βασικές αρχές, που εγκαινιάσθηκε τα 1970, είναι ότι η κρατική εξουσία πρέπει να προστατεύει τους χρηματικο-οικονομικούς θεσμούς με κάθε κόστος. Κι όταν υπάρχει μια σύγκρουση μεταξύ της ευημερίας των χρηματικο-οικονομικών θεσμών και της ευημερίας των ανθρώπων, επιλέγετε την ευημερία των χρηματικο-οικονομικών θεσμών. Αυτή είναι η αρχή, της οποίας η επεξεργασία έγινε στην Πόλη της Νέας Υόρκης στα μέσα των 1970 κι η οποία για πρώτη φορά εφαρμόσθηκε διεθνώς στο Μεξικό, όταν η χώρα κινδύνευε να πτωχεύσει. Αν όμως πτώχευε το Μεξικό, θα καταστρέφονταν οι επενδυτικές τράπεζες της Νέας Υόρκης. Γι' αυτό, το Υπουργείο Οικονομικών των Ηνωμένων Πολιτειών και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο συνεργάσθηκαν, για να βοηθήσουν το Μεξικό να μην πτωχεύσει. Μ' άλλα λόγια, δάνεισαν στο Μεξικό τα χρήματα, για να ξεπληρώσει τους τραπεζίτες της Νέας Υόρκης. Αλλά, με τον τρόπο αυτό, επέβαλαν τη λιτότητα στο Μεξικανικό λαό. Δηλαδή, προστάτευσαν τις τράπεζες και κατέστρεψαν τους άνθρωπους. Από τότε, αυτή ήταν η τυπική πρακτική του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου. Τώρα, αν δείτε την απάντηση στην κρίση, που έδωσαν οι Ηνωμένες Πολιτείες κι η Βρετανία, αυτό που έκαναν στην πραγματικότητα ήταν μόνο να υποστηρίξουν οικονομικά τις τράπεζες. 700 δισεκατομμύρια δολάρια στις τράπεζες των Ηνωμένων Πολιτειών. Δεν έκαναν απολύτως τίποτε, για να προστατεύσουν τους ιδιοκτήτες κατοικιών, που έχαναν τα σπίτια τους. 

Επομένως, είναι η ίδια αρχή, που βλέπουμε κι εδώ να εφαρμόζεται -προστατεύστε τους χρηματικο-οικονομικούς θεσμούς κι ας πάει ο κόσμος να.. Αυτό που θα έπρεπε να κάναμε είναι να παίρναμε τα 700 δισεκατομμύρια δολάρια και να φτιάχναμε μια τράπεζα επανανάπτυξης του αστικού χώρου, για να σώσουμε όλες εκείνες τις γειτονιές που καταστράφηκαν και για να επαναδομήσουμε τις πόλεις περισσότερο με βάση τις απαιτήσεις του λαού. Έχει ενδιαφέρον το γεγονός ότι, αν το κάναμε αυτό, τότε ένα μεγάλο μέρος της κρίσης θα είχε εξαφανιστεί, γιατί δεν θα υπήρχε καμία υποθήκη να κατασχεθεί. Στο μεταξύ, πρέπει να οργανώσουμε ένα κίνημα ενάντια στις εξώσεις κι έχουμε δει κάτι τέτοιο να γίνεται στην Βοστόνη και σε κάποιες άλλες πόλεις. Αλλά, αυτή την ιστορική στιγμή στις Ηνωμένες Πολιτείες, υπάρχει μια αίσθηση ότι οι λαϊκές κινητοποιήσεις πρέπει να είναι περιορισμένες, επειδή έχει την προτεραιότητα η εκλογή του Ομπάμα. Πολλοί ελπίζουν ότι ο Ομπάμα θα κάνει κάτι διαφορετικό, αλλά, αλίμονο, οι οικονομικοί του σύμβουλοι είναι ακριβώς τα ίδια πρόσωπα, που είχαν δημιουργήσει το πρόβλημα αρχικά. Αμφιβάλω αν ο Ομπάμα θα είναι τόσο προοδευτικός όσο ο Λούλα. Θα πρέπει να περιμένετε λίγο, νομίζω, πριν αρχίσουν να κινητοποιούνται τα κοινωνικά κινήματα. Χρειαζόμαστε ένα πανεθνικό κίνημα Αναμόρφωσης του Αστικού Χώρου, σαν αυτό που έχετε εδώ. Χρειαζόμαστε μια πολιτική μαχητικότητα, σαν αυτή που έχετε οικοδομήσει εδώ. Χρειαζόμαστε, στην πραγματικότητα, να ξεκινήσουμε να ασκούμε τα δικαιώματά μας στην πόλη. Και κάποια στιγμή, πρέπει να αντιστρέψουμε όλον αυτόν τον τρόπο, με τον οποίον δίνεται προτεραιότητα στους χρηματικο-οικονομικούς θεσμούς αντί σε μας. 

Πρέπει να θέσουμε το ερώτημα, τι είναι πιο σημαντικό, η αξία των τραπεζών ή η αξία της ανθρωπότητας; Το τραπεζιτικό σύστημα πρέπει να υπηρετεί τους άνθρωπους, όχι να συντηρείται από το μόχθο των ανθρώπων. Κι ο μόνος τρόπος, με τον οποίον κάποια στιγμή θα κατορθώσουμε πράγματι να ασκήσουμε το δικαίωμα στην πόλη, είναι να πάρουμε την εποπτεία του προβλήματος της καπιταλιστικής απορρόφησης της υπεραξίας. Πρέπει να κοινωνικοποιήσουμε την υπεραξία του κεφάλαιου. Πρέπει να την χρησιμοποιήσουμε για την ικανοποίηση των κοινωνικών αναγκών. Πρέπει να βγούμε έξω από το πρόβλημα της διαρκούς συσσώρευσης του 3%. Τώρα, βρισκόμαστε στο σημείο, όπου ένας διαρκής ρυθμός ανάπτυξης 3% θα έχει ένα τεράστιο περιβαλλοντικό κόστος, θα συνεπάγεται μια τεράστια πίεση πάνω στις κοινωνικές καταστάσεις, έτσι ώστε να πηγαίνουμε από τη μια οικονομική κρίση σε μια άλλη. Αν βγούμε από την παρούσα οικονομική κρίση με τον τρόπο που θέλουν, θα συμβεί μια άλλη οικονομική κρίση μετά από πέντε χρόνια. Έτσι, ερχόμαστε στο σημείο, όπου δεν μπορούμε πια να αποδεχθούμε αυτό που είχε πει η Μάργκαρετ Θάτσερ, ότι "δεν υπάρχει καμιά άλλη εναλλακτική λύση" και λέμε ότι πρέπει να υπάρχει κάποια εναλλακτική λύση. Γενικώς, πρέπει να υπάρχει μια εναλλακτική λύση στον καπιταλισμό. Και μπορούμε να αρχίσουμε να την προσεγγίζουμε αντιλαμβανόμενοι το δικαίωμα στην πόλη σαν μια λαϊκή και διεθνιστική απαίτηση κι ελπίζω ότι όλοι μπορούμε να είμαστε ενωμένοι στο έργο αυτό.

Σας ευχαριστώ πολύ.

του David Harvey - Ομιλία στο Παγκόσμιο Κοινωνικό Φόρουμ, 

Μπελέμ Βραζιλίας, 29 Ιανουαρίου 2009

(έρευνα από την Αναστασία)

Μια οικογένεια από τη Νιγηρία στη Κυψέλη

06/02/08: Παρασκευή βράδι η Marie Noell είχε κανονίσει ένα ραντεβού με μια αφρικανική οικογένεια. Έτσι η Φωτεινή και η Αναστασία  μαζί με τη  Marie Noell συναντήσαμε την αφρικανική οικογένεια από τη Νιγηρία στο διαμέρισμά τους στη Κυψέλη, στα όρια Άνω Κυψέλης και Πολυγώνου.

 

Η Φρανσέσκα μας υποδέχτηκε με ήρεμο φωτεινό χαμόγελο ενώ ένα από τα δυο παιδιά της κοιμόταν και το άλλο έκανε τις ασκήσεις του. Η Φρανσέσκα ζει στην Ελλάδα επτά χρόνια κι όλα στη Κυψέλη. Παρακολουθεί μαθήματα Ελληνικών στο Δήμο για μητέρες που έχουν παιδιά σε παιδικό σταθμό. Επίσης, εργάζεται ως καθαρίστρια. Ο άντρας της, ο Σαμ, ζει 18 χρόνια στην Ελλάδα, μιλάει άνετα την Ελληνική γλώσσα, παίζει gospel στην Αγγλικανική Εκκλησία και παρακολουθεί τις πολιτικές εξελίξεις. Γνωρίστηκαν στη πατρίδα τους και το γεγονός αυτό έφερε την Φρανσέσκα στη Κυψέλη.  Η συζήτηση που είχαμε μαζί τους έγινε στα Αγγλικά.

 

Ευθύς τους εξηγήσαμε ότι αναζητούμε χαρακτήρες για το ντοκυμαντέρ της Κυψέλης στο πλαίσιο των επιμορφωτικών μαθημάτων που παρακολουθούμε και μας απάντησαν ότι θα μπορούσαν να μας βρουν φίλους ή γνωστούς τους που θα είχαν ενδιαφέρον ή άμεση ανταπόκριση. Η Φρανσέσκα απέκλεισε τον εαυτό της γιατί είναι ντροπαλή. Ο δε Σαμ απλά πρότεινε να μας διευκολύνει στις επαφές και να μας δώσει πληροφορίες για τους Αφρικανούς γενικότερα στη Κυψέλη μιας και ο ίδιος δραστηριοποιείται χρόνια με την οργάνωση της αφρικανικής κοινότητας.  

 

Μας είπε ότι η Κυψέλη κι η Ομόνοια είναι τα δυο κύρια σημεία  που γνωρίζουν οι Αφρικανοί στην Αθήνα από όπου κι αν έρχονται. Οι Νιγηριανοί αποτελούν πλειοψηφία στη Κυψέλη σε σχέση με άλλους Αφρικανούς όπως από Κένυα, Ουγκάντα, Αίγυπτο κτλ.  Οι ίδιοι κατάγονται από τη φυλή Ibo μια από τις τρεις μεγαλύτερες φυλές της Νιγηρίας. Η κάθε φυλή έχει τη δική της γλώσσα που δεν κατανοούν οι άλλες φυλές. Έτσι η κοινή γλώσσα επικοινωνίας μεταξύ των φυλών είναι η Αγγλική.

Έτσι, μας ενημέρωσαν για το Νιγηριανό Κονγκρέσο που γίνεται στη Κυψέλη. Η κάθε φυλή κάνει το δικό της κονγρέσο. Αυτή την εβδομάδα η φυλή των ibo της Νιγηρίας θα συγκεντρωθεί για το καθιερωμένο κονγκρέσο στην οδό Σκίνου.  Ζητήσαμε να πάρουμε πλάνα.  Περιμένουμε απάντηση.

 

Ανάμεσα στις συνήθειες των Αφρικανών, κάθε Κυριακή πρωί μεταξύ 10.00 – 12.00 η ώρα είναι και η λειτουργία της Αφρικανικής εκκλησίας που βρίσκεται στη Κυψέλη. Συχνά οι Νιγηριανές αλλά και όλες οι Αφρικάνες φορούν τις παραδοσιακές φορεσιές του όταν ο καιρός τους το επιτρέπει. Έτσι μια επίσκεψη στην Αφρικανική εκκλησία θα είχε ενδιαφέρον αφού εξασφαλίσουμε πρόσβαση από το Πάστορα  και για τη λήψη πλάνων. Ο Σαμ θα μιλήσει στο Πάστορα και θα μας ενημερώσει.

 

Ως γονείς η Φρανσέσκα και ο Σαμ μας επισημαίνουν το πρόβλημα που αντιμετώπισαν με την εγγραφή των παιδιών τους στους δημόσιους παιδικούς σταθμούς. Με την προϋπόθεση ότι η μητέρα εργάζεται, τα παιδιά έχουν προτεραιότητα στο Δημόσιο Παιδικό Σταθμό. Όμως οι περισσότερες μητέρες εργάζονται σε αδήλωτη εργασία και για αυτές είναι δύσκολα τα πράγματα. Συχνά υπάρχουν σταθμοί και σχολεία όπου κυριαρχεί η Αλβανική μειονότητα και συνεπώς να αποκλείει την εγγραφή παιδιών από άλλες εθνότητες ή μειονότητες μεταναστών. Ο Σαμ επιθυμεί σε όλα τα επίπεδα μια αποτελεσματικότερη ενσωμάτωση των μεταναστών στην Ελληνική πολιτική.

 

Γενικά η συζήτηση με την Φρανσέσκα και το Σαμ μας έδωσε αρκετά ερεθίσματα και είναι πρόθυμοι να μας φέρουν σε επαφή με άλλους Αφρικανούς.

 

Νεότερα συντόμως.

(κείμενο από την Αναστασία)

Πρόταση για poster-τίτλο

από τον γραφίστα Δημήτρη Μπάλλιο

Πεζοδρόμια ρεεεε !!!!

Μα πως να ερωτευθείς σ' αυτή την πόλη, 

όταν η ζωή σου καθημερινά απειλείται;

Το Σάββατο 14 Φεβρουαρίου η πρωτοβουλία πολιτών για την προστασία των δικαιωμάτων των πεζών ΠΕΖΗ, που δεν ξεχνά τα δύο πρόσφατα θύματα της εξουσίας των μηχανών, θα σταθεί και θα διαμαρτυρηθεί στο σημείο που σκοτώθηκαν.

Το πρωί της 23ης Ιανουαρίου μια γυναίκα 64 χρονών που συνόδευε ένα 5χρονο παιδί στην προσπάθειά τους να ξεπεράσουν ένα παρκαρισμένο πάνω στο πεζοδρόμιο αυτοκίνητο που τους έκλεινε το δρόμο τους, αναγκάστηκαν να κατέβουν στο οδόστρωμα. Εκεί τους περίμενε ο θάνατος. Ο διερχόμενος οδηγός τους σκότωσε.

Θα μαζευτούμε για να πούμε δυνατά τις σκέψεις μας για την αβίωτη καθημερινότητά μας, για τον κίνδυνο της ζωής από τα μηχανοκίνητα μέσα που μας πήραν την πόλη και δεν μας άφησαν χώρο ύπαρξης.

Πόσα ακόμη θύματα πρέπει να θρηνήσουμε για να αλλάξει κάτι ; Πόσες εκδηλώσεις διαμαρτυρίας πρέπει ακόμη να ακολουθήσουν για να μας δοθεί πίσω ο χώρος που μας ανήκει, που ανήκει σε κάθε άνθρωπο της πόλης μας; Ως πότε θα θυσιάζεται ζωτικός χώρος σε ένα μέσο που πια και αυτό δεν μας εξυπηρετεί, ενώ υποβαθμίζει τη ζωή μας ρυπαίνοντας τον αέρα μας; Ως πότε οι ανάπηροι θα μένουν κλεισμένοι στα σπίτια τους γιατί φοβούνται να ξεμυτίσουν ;

Αν αισθάνεσαι απελπισμένος/η από την καθημερινότητα που βιώνεις σαν πεζός, αν πιστεύεις ότι με τη συλλογική προσπάθεια μπορεί κάτι να γίνει για να βελτιωθεί η ζωή μας, έλα τότε το Σάββατο 14 Φεβρουαρίου στις 12.00 το μεσημέρι στην οδό Λιοσίων έξω από το μετρό - στάση ΑΤΤΙΚΗ, εκεί που σκοτώθηκαν οι δύο πεζοί, για να δεις ότι δεν είσαι μόνος/η που αγανακτείς.

Σε περιμένουμε...

Το αστικό χθες, το πολύχρωμο σήμερα

Η έρευνα απέδωσε καρπούς. Την αρχή έκανε ο Κώστας Τζοβάρας βρίσκοντας και φωτοτυπώντας τα πρώτα κείμενα. Ακολούθησε η ανακάλυψη της Ελένης του αρχείου των επτά Ημερών σε pdf.

Παράλληλα η Φωτεινή δανείστηκε από την κυρία Ελευθερία το τεύχος με το αφιέρωμα. Καλή ανάγνωση...

Κομμάτια ενός πολύχρωμου, μεγάλου παζλ

Βασικά καλησπέρα σας.

Θα ήθελα να σας ενημερώσω για την έρευνα που πραγματοποιήσαμε την Παρασκευή μαζί με τη marie - noelle και με τη συνδρομή επίσης του Δημήτρη - Μπάλιου - και της Αναστασίας  -Τσαρούχα.

Επισκεφτήκαμε 4 διαφορετικά άτομα, τα οποία είχε βρει μέσω φίλων η marie - noelle.

• Πρώτα, μία εκπρόσωπο της καθολικής εκκλησίας από τις Φιλλιπίνες. Γι΄ αυτήν θα σας γράψει πιο αναλυτικά η marie- noelle. Προθυμοποιήθηκε πάντως  να μας γνωρίσει κάποιες οικογένειες μεταναστών, όπου  το αντρόγυνο είναι, είτε και οι δύο από τις Φιλιππίνες, είτε από διαφορετικές χώρες, αφού πλέον γίνονται στην Ελλάδα και μεικτοί γάμοι μεταξύ διαφορετικών εθνικοτήτων.
  

• Μετά, πήραμε τη γλαστρούλα μας ανά χείρας κι επισκεφτήκαμε μία κυρία Ελληνίδα, εκπαιδευτικό,γύρω στα πενήντα,που μένει στην Άνω Κυψέλη, όπου και γεννήθηκε. Μας είπε ότι όταν ήταν παιδί ήταν σχεδόν μόνο χωράφια στην περιοχή και μάλιστα λίγο πιο πάνω από το σπίτι της υπήρχε μαντρί με πρόβατα και κατσίκια. Η ίδια δεν έζησε τόσο πολύ την κεντρική Κυψέλη, αν και εκεί πήγαινε στο σχολείο Θηλέων, το οποίο τώρα έχει γίνει κατάστημα. Μπορεί όμως να μας φέρει σε επαφή με έναν ηλικωμένο κύριο, ίσως και στα ογδόντα,που έζησε την παλιά Κυψέλη και διατηρεί με αγάπη τις μνήμες του από αυτή. Η κυρία Ελευθερία - έτσι ονομάζεται- θυμάται πάντως ότι όταν πήγαινε στην εκκλησία της γειτονιάς της οι άνθρωποι ήταν πολύ πιο απλά ντυμένοι από ότι στις εκκλησίες της κεντρικής Κυψέλης, όπου ήταν ντυμένοι όλοι πιο αριστοκρατικά. Πολλά διαμερίσματα της Κυψέλης  μάλιστα μας είπε ότι είχαν δίπλα στην κουζίνα και το δωμάτιο υπηρεσίας, το οποίο βέβαια έχει μια άλλη χρήση πλέον. Τώρα εργάζεται στο σχολείο της Γκράβας, όπου υπάρχουν πολλοί μαθητές από Κυψέλη, μεταξύ των οποίων κι ένας από την Νιγηρία που ο μπαμπάς του είναι  δημοσιογράφος. Το παιδί αυτό μάλιστα, είναι τρομερά καταρτισμένο για την πολιτική κατάσταση και την ιστορία της χώρας του, τόσο που τα περισσότερα  Ελληνόπουλα στο σχολείο της δεν είναι για την Ελλάδα. Πάντως μας είπε ότι τα παιδιά επικοινωνούν μια χαρά μεταξύ τους χωρίς καθόλου προβλήματα λόγω  των διαφορετικών εθνοτήτων, είναι όλα ενσωματωμένα. Κάτι που θα ευχόμουν να συνέβαινε και στην κοινωνία των "μεγάλων". Επίσης, μας έδωσε ένα αφιέρωμα για την Κυψέλη που είχε γίνει από την εφημερίδα Καθημερινή το 2003, με τίτλο "Κυψέλη, το αστικό χτες, το πολύχρωμο σήμερα" το οποίο θα μπορούσε να λέγεται επίσης "τα άπαντα της Κυψέλης". Είναι περί τις 20 σελίδες και έχει πάρα πολλές πληροφορίες για την περιοχή. Μας παρακάλεσε να μη χαθεί κι έτσι εγώ θα το φωτοτυπήσω για να της το επιστρέψω και βέβαια όποιος το θέλει θα μπορεί να το πάρει από μένα για να το φωτοτυπήσει επίσης.

• Οι συναντήσεις μας συνεχίστηκαν με τον φοβερό Lopez, ένα μεσήλικα μαύρο μουσικό από τον Κογκό, που παίζει σε γκρουπάκια μαζί με Έλληνες, και τέλος 

• μια οικογένεια από την Νιγηρία, που ήταν πολύ φιλικοί αλλα δε θα θέλανε να κινηματογραφηθούν. Έχουν όμως φίλους που θα μας τους γνωρίσουν και που πιθανόν να θέλανε να συμμετέχουν πιο ενεργά. 
  

Έτσι, αφού ήπιαμε τους καφέδες μας, τους χυμούς και τις μπύρες μας με όλους όσους επισκεφτήκαμε, χωρίσαμε κατά τις 11.30 το βράδυ, και σκεφτόμουν καθώς πήγαινα σπίτι  πόσο μικρός κόσμος είναι, και πόσο είμαστε όλοι κομμάτια ενός πολύχρωμου, μεγάλου παζλ,  όλα αναπόσπαστα και απαραίτητα για να συμπληρωθεί. Αν λείψει έστω κι ένα από αυτά, το αποτέλεσμα δε θα είναι το ίδιο..

Αλλά τα άλλα κι από κοντά στο μάθημα.

Μέχρι τότε σας φιλώ

Φωτεινή 

ΝΑ ΕΣΤΙΑΣΟΥΜΕ !!!

ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΛΑΜΠΡΙΝΗΣ ΕΙΝΑΙ ΠΛΟΥΣΙΟ ΣΕ ΙΔΕΕΣ ΚΑΙ ΕΜΠΕΡΙΣΤΑΤΩΜΕΝΟ. ΩΣΤΟΣΟ ΠΑΙΡΝΟΝΤΑΣ ΑΦΟΡΜΗ ΑΠΟ ΑΥΤΟ ΕΠΑΝΕΡΧΟΜΑΙ ΣΤΗΝ ΑΝΑΓΚΗ ΝΑ ΕΝΤΟΠΙΣΟΥΜΕ ΘΕΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ : ΕΠΙΜΕΝΩ ΟΤΙ ΤΟ ΙΔΙΑΙΤΕΡΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΟ ΤΗΣ ΓΕΙΤΟΝΙΑΣ ΕΙΝΑΙ Η ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΑΣΦΥΞΙΑ ΚΑΙ ΓΕΝΙΚΟΤΕΡΑ Η ΕΛΛΕΙΨΗ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΧΩΡΩΝ. ΑΝ ΟΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ ΜΑΣ ΕΙΝΑΙ ΠΑΛΙΟΙ ΚΥΨΕΛΙΩΤΕΣ, ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ Ή ΘΑ ΑΠΟΦΑΣΙΣΟΥΜΕ ΝΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΘΟΥΜΕ ΠΡΟΣ ΑΛΛΕΣ ΛΥΣΕΙΣ ΠΙΟ ΣΥΝΘΕΤΕΣ, ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΠΟΥ ΜΕ ΑΠΑΣΧΟΛΕΙ ΣΕ ΑΥΤΗ ΤΗ ΦΑΣΗ. ΟΥΤΕ ΦΥΣΙΚΑ ΤΟ ΝΤΕΚΟΥΠΑΖ. ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΜΕ ΑΠΑΣΧΟΛΕΙ ΕΙΝΑΙ ΟΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΠΡΙΝ ΑΣΧΟΛΗΘΟΥΜΕ ΜΕ ΤΟ "ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ", ΔΗΛΑΔΗ ΜΕ ΤΟ ΠΩΣ ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΒΙΩΝΟΥΝ ΜΙΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ, ΝΑ ΕΣΤΙΑΣΟΥΜΕ ΣΤΟ : ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΑΥΤΗ Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ. ΚΙ ΑΥΤΟ ΕΠΕΙΔΗ ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΞΕΧΝΟΥΜΕ ΟΤΙ Η ΤΑΙΝΙΑ ΕΙΝΑΙ ΜΙΚΡΟΥ ΜΗΚΟΥΣ ΚΑΙ ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΚΑΛΥΨΕΙ ΕΥΡΕΙΑ ΓΚΑΜΑ ΘΕΜΑΤΩΝ. ΑΛΛΙΩΣ ΘΑ ΧΑΘΟΥΜΕ.

Το παρασκήνιο της ζωής της Κυψέλης

Ποιο είναι το παρασκήνιο της ζωής της Κυψέλης και αυτών που ζουν εκεί;
Τι δεν είναι τόσο έκδηλο;
Τι χρειάζεται να δει κανείς πιο προσεκτικά;
Τι πρέπει να ανασύρουμε στην επιφάνεια και έχει αξία;

Μία επιπλέον σκέψη ή μια σύνοψη μετά από αυτά που είδαμε και διαβάσαμε μέχρι τώρα…λέω λοιπόν:
Πέρα από την απλή καταγραφή αυτών που συμβαίνουν στην Κυψέλη που μια ακαδημαϊκή έρευνα, ένα ρεπορτάζ ή έστω μια βόλτα στην Κυψέλη θα διαπίστωνε ,θα πρέπει ίσως να αποτυπώσουμε το παρασκήνιο της ζωής στην Κυψέλη. Τις έρευνες μπορούμε να τις επιβεβαιώσουμε ή να τις διαψεύσουμε αλλά δεν μπορούμε να μείνουμε σε αυτές.
Η ιδιαιτερότητα- χαρακτήρας της Κυψέλης εστιάζεται στο ότι συγκεντρώνει πολλά ετερόκλιτα στοιχεία τα οποία και της δίνουν έναν εκρηκτικό χαρακτήρα πολλές φορές σχεδόν καρναβαλικό. Κάποια από τα στοιχεία - ιδιαιτερότητες που έχουμε καταγράψει:

1. πληθυσμός : πολύς
2. χώρος: ασφυκτικά λίγος, τσιμέντο, αυτοκίνητα, ανυπαρξία πρασίνου, ιστορικός
3. Διαφορετικοί μεταξύ τους άνθρωποι (οικονομικά, εθνογραφικά, λαογραφικά, ιστορικά)
4. Ιδιαίτεροι χώροι: Δημοτική Αγορά, διάφοροι σύλλογοι και διαφόρων εθνικοτήτων, διαφορετικά μαγαζιά για κάθε εθνικότητα
5. Ζώα: αδέσποτα, σκύλοι, γάτες, περιστέρια- υπό διωγμό

Το παρασκήνιο της ζωής της Κυψέλης νομίζω ότι βρίσκεται στο ανθρώπινο στοιχείο και πως αυτό λειτουργεί σε αντιδιαστολή με το συγκεκριμένο απάνθρωπο περιβάλλον. Αυτό που δεν είναι τόσο έκδηλο και ίσως πρέπει να φέρουμε στην επιφάνεια είναι ότι μέσα σε αυτά τα σπίτια-κουτιά, και τους δρόμους με τα παραταγμένα αυτοκίνητα ζουν άνθρωποι με πολύ διαφορετικές πραγματικότητες με ίσως κοινά όνειρα και προσδοκίες για τη ζωή τους. Μπορεί το περιβάλλον να τους επηρεάζει τόσο που χάνουν πλέον την αίσθηση του εγώ γιατί δεν έχει μείνει ένα κομμάτι ζωτικό για τον εαυτό τους όπως λέει το κείμενο που αναφέρει η Πέννυ και ο Bachelard στην Ποιητική του Χώρου.

Πως αντεπεξέρχονται όλων αυτών; Νομίζω θα είχε ενδιαφέρον να δούμε πώς η πραγματικότητα της συνοικίας – χώρου έρχεται σε αντιδιαστολή με την ιστορία κάθε χαρακτήρα. Όλα έχουν ένα χαρακτήρα, μια ατμόσφαιρα -

• η συνοικία,
• ο μετανάστης από το Μαρόκο που πέρασε από δύο χώρες κολυμπώντας και περπατώντας και τώρα κοιμάται στην Φωκίωνος,
• ο σκύλος που κοιμάται στην είσοδο μιας τράπεζας,
• το ίδιο το πάρκο που μοιάζει γυρισμένο ανάποδα,
• το αγωνιώδες πέταγμα των πουλιών,
• οι σχεδόν ξηλωμένες κούνιες μέσα σε μια λίμνη νερού που δεν μπορεί να πλησιάσει κανένα παιδί να παίξει,
• το περιστέρι που διστάζει και δεν μπορεί να πλησιάσει ούτε στα μπαλκόνια πλέον.

Αυτά και οι ιστορίες ή οι σκέψεις που δεν έχουμε ακούσει ακόμα.
Η μια πραγματικότητα μπλέκεται με την άλλη γιατί όλα αυτά συμβαίνουν στο ίδιο μέρος. Τροφοδοτεί, φορτίζει ή αφήνει εντελώς αδιάφορους αυτούς τους ανθρώπους. Και νομίζω ότι αυτό είναι και το μόνο αισιόδοξο που μπορεί να βγει, ότι μέσα από το τσιμέντο και την απογοήτευση υπάρχουν άνθρωποι που συνεχίζουν να ζουν.

Ελπίζω όλα αυτά να βγάζουν νόημα…
Τα λέμε από κοντά

Λαμπρινή

Επαφές με πρόσωπα

Ακολουθούμε λοιπόν τις ιδέες του σεναρίου και συμφωνώ ότι μπορεί να φαίνεται λίγο βαρετό το θέμα με με τις δύο οικογένειες αλλά είναι μόνο μια βάση, ένας άξονας από τον οποίο δεν θα δείξουμε την σοβαρή πραγματικότητα της ζωής τους αλλά θα τις πλησιάσουμε με φαντασία και ελαφρότητα στα πλαίσια της γειτονιάς της Κυψέλης. Αναφέρομαι εδώ στις ιδέες των Θώμα, Νατάσσα, Αριστέα και Νικήτα.


Για τη δουλειά μου τώρα έχω κανονίσει rendez-vous


την Παρασκευή 6/02/2009:

12. 30μ.μ. με την Sister Emma “Catholic Center ” Κυψέλη, οδός Σοροβιτ. Δουλεύει με τους φυλακισμένους και τους μετανάστες< 15 μ.μ. με τον Λοπέζ στην οδό Κύπρου 86, είναι μουσικός από τη Σενεγάλη

16 μ.μ.: με την Ελευθερία (καθηγήτρια) στην οδό Κοκερέλ 7 (μνήμες από την παιδική ηλικία

21 μ.μ. : με την Φρανσέσκα από τη Νιγηρία (οικογένεια με παιδιά)

Βρήκα ακόμα μια άλλη οικογένεια : η κόρη ζει μόνη της σε μια πολυκατοικία ( στους πάνω ορόφους μένουν οι έλληνες και στα κάτω διαμερίσματα μένουν οι μετανάστες), ένα θέμα που μπορεί να ενδιαφέρει μία φίλη μας.


Το Σάββατο 7/02/2009:

Συναυλία Jazz- Latino στο μπαρ ΜΑΚΑΡΙ (Ζωοδόχου πηγής 125).
Ένας φίλος από το Περού και που είναι μουσικός μένει στην Κυψέλη και παντρεύτηκε με μια Ελληνίδα από τη Ρόδο.


Θα ήθελα κάποιος από σας να με συνοδεύσει στα rendez-vous που έχω κανονίσει και ποιος μπορεί να μας αφήσει μια κάμερα παρακαλώ. Καλή νύχτα σας και γλυκά όνειρα


Μarie Noëlle

Κυψέλη, Σεπόλια

Μορφές κατοίκησης μεταναστών στις γειτονιές της Αθήνας.

Σαλώμη Χατζηβασιλείου, Ερη Βαρουχάκη, Κατερίνα Παπασημάκη, Φωτεινή Τούντα, ΕΜΠ 

1.  Κριτήρια επιλογής των δύο γειτονιών

Μετά από μια πρώτη συλλογή στοιχείων από: τις οργανώσεις μεταναστών, τις απογραφές πληθυσμού της ΕΣΥΕ και τη σχετική  βιβλιογραφία, ξεκίνησαν στην ερευνητική ομάδα εκτεταμένες συζητήσεις για τον εντοπισμό των περιοχών και των εθνικοτήτων που θα είχαν μεγαλύτερο ενδιαφέρον να μελετηθούν. Η Κυψέλη και τα Σεπόλια, όπου εστίασε η έρευνα, επιλέχτηκαν αφ’ ενός από τις παρατηρούμενες υψηλές συγκεντρώσεις των μεταναστών και αφ’ ετέρου μεταξύ των διαφορετικών τύπων γειτονιών, τόσο ως προς την ιστορική τους εξέλιξη, όσο και ως προς τη σημερινή τους κατάσταση. Μεταξύ των σημαντικότερων κριτηρίων επιλογής ήταν το γεγονός ότι η Κυψέλη συγκεντρώνει ένα από τα μεγαλύτερα ποσοστά μεταναστευτικού πληθυσμού (21% περίπου του συνολικού πληθυσμού της το 2001), είναι περισσότερο διαμορφωμένη περιοχή λόγω εξάντλησης σχεδόν του Σ.Δ. και διαθέτει φθηνή κατοικία στις παλιές  πολυκατοικίες που κτίστηκαν μεταπολεμικά με το σύστημα της αντιπαροχής. Στα Σεπόλια, αντίθετα, τα ποσοστά μεταναστών/στριών εμφανίζονται αισθητά χαμηλότερα (15%) και η περιοχή βρίσκεται, τα τελευταία χρόνια, μετά και την κατασκευή του σταθμού μετρό, σε συνεχή μετασχηματισμό, γνωρίζοντας έντονη οικοδομική δραστηριότητα, αφού τα παλιά χαμηλά σπίτια, αντικαθίστανται από σύχρονες πολυκατοικίες. Ακόμη:

• Η Κυψέλη βρίσκεται πάνω από τις γραμμές του τραίνου, ενώ τα Σεπόλια από κάτω. Οι γραμμές του τραίνου αποτελούν στις περισσότερες πρωτεύουσες ένα ισχυρό όριο όπου πραγματοποιούνται ταξικοί διαχωρισμοί, καθώς οι αντικειμενικές αξίες της γης εκεί διαφοροποιούνται.

• Η Κυψέλη είναι μια παλαιά αστική περιοχή, ενώ τα Σεπόλια μια λαϊκή εργατική συνοικία.

• Σημανικό μέρος του γερασμένου κτιριακού όγκου των αστικών πολυκατοικιών της Κυψέλης εγκαταλείπεται σταδιακά από τους παλαιούς κατοίκους, τους οποίους αντικατέστησαν μετανάστες και μετανάστριες. Αντίθετα μεγάλη έκταση της περιοχής των Σεπολίων εντάχθηκε στο σχέδιο πόλης πρόσφατα ενώ υπάρχουν ακόμα πολλά παλαιά μονώροφα ή διώροφα σπίτια.     

• Η αισθητά διαφοροποιημένη πληθυσμιακή πυκνότητα των δυο περιοχών. Η Κυψέλη είναι μια από τις περισσότερο πυκνοκατοικημένες περιοχές του λεκανοπεδίου της Αττικής αντίθετα από τα Σεπόλια όπου η πυκνότητα κατοίκησης, μέχρι πρόσφατα, ήταν πολύ χαμηλή. 

2. Οικιστική εξέλιξη 

Η Κυψέλη, μία από τις παλαιότερες και περισσότερο πυκνοκατοικημένες γειτονιές της Αθήνας, εντάσσεται στο σχέδιο πόλης το 1887. 

Στις αρχές του 20^ου αιώνα η συρροή πληθυσμού από την ύπαιθρο στην Αθήνα  οδήγησε στην αλλαγή του αγροτικού και εξοχικού χαρακτήρα της σε αστικού. Αποκτά την αστική συνοχή της την περίοδο του μεσοπολέμου και μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, όπου υπήρξε μεγάλη εισρροή νέων κατοίκων και αναζήτηση στέγης. Κατοικήθηκε κυρίως από την εύπορη μεσαία αστική τάξη, αλλά και η παρουσία της ανώτερης οικονομικής και πνευματικής τάξης ήταν έντονη. Μεσοαστικές μονοκατοικίες και διπλοκατοικίες κυριαρχούν μέχρι το μεσοπόλεμο, όπου κτίζονται και οι πρώτες πολυκατοικίες. Τις δεκαετίες του 1950 και 1960, η Κυψέλη οικοδομείται εντατικά, με το σύστημα της αντιπαροχής. Αρχίζει η εποχή της ακμής της και γίνεται διάσημη για τη νυχτερινή ζωή της, με θέατρα, κινηματογράφους, ζαχαροπλαστεία και εστιατόρια που δημιουργούνται πάνω στα ίχνη του προϋπάρχοντος αστικού ιστού και προσελκύουν κόσμο και από άλλες περιοχές, προσδίδοντάς της μια αίγλη. 

Τη δεκαετία 1970, η ανοικοδόμηση συνεχίστηκε, ολοκληρώνοντας σταδιακά τη σημερινή εικόνα της γειτονιάς που, σύμφωνα με όλες τις πολεοδομικές μελέτες, είναι μία από τις περισσότερο προβληματικές του Δήμου Αθηναίων, με υψηλές πυκνότητες, ρύπανση, προβλήματα κυκλοφορίας και στάθμευσης, ελάχιστους ελεύθερους χώρους και ανεπαρκείς υποδομές. Από τα μέσα της δεκαετίας 1980 μετακινείται μέρους του ντόπιου πληθυσμού, προς τα βορειανατολικά και νοτιοανατολικά προάστια, αναζητώντας καλύτερες συνθήκες διαβίωσης.

Η ιστορία αστικοποίησης της Κυψέλης διαμόρφωσε ένα οικιστικό απόθεμα που πέρασε από διαδοχικές χρήσεις, για να ‘υποδεχτεί’ τους μετανάστες της δεκαετίας 1990. Για παράδειγμα πολλά (ημι)υπόγεια και μικρά διαμερίσματα των χαμηλών ορόφων, φιλοξένησαν βιοτεχνίες, κατοικία φοιτητών και άλλες χρήσεις, πριν μετατραπούν σε ‘κενό’ ή/και απαξιωμένο οικιστικό απόθεμα, το οποίο ξανα-έβαλαν στην αγορά οι μετανάστες. Σ’ αυτό το γενικό σχήμα κατοίκησης των πολυκατοικιών βεβαίως εντοπίζονται πολλές παραλλαγές, από το υπόγειο ως το ρετιρέ και από την πρόσοψη ως τον ακάλυπτο. Ο χαρακτηρισμός ‘κάθετος κοινωνικός διαχωρισμός’ (Maloutas, Karadimitriou 2001) οφείλεται στη συνύπαρξη νοικοκυριών διαφορετικών κοινωνικών στρωμάτων που κατοικούν σε διαφορετικούς ορόφους, και ενισχύεται από το μωσαϊκό χρήσεων και εθνοτήτων που χαρακτηρίζουν τη γειτονιά.

Τα Σεπόλια, στα τέλη του 19^ου αιώνα, ήταν σημαντικός χώρος καλλιεργειών της αγροτικής παραγωγής της πρωτεύουσας. Καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση και οικιστική εξέλιξη της περιοχής έπαιξε η κατασκευή των σιδηροδρόμων Λαρίσης και  Πελοποννήσου (1882 -1892), η κατασκευή των σιδηροδρομικών γραμμών της Αττικής για Λαύριο και Κηφισιά (1885), καθώς και η εγκατάσταση εργοστασίων στην ευρύτερη περιοχή στα τέλη του 19^ου αιώνα και στις αρχές του 20ού, οι οποίες προσέλκυσαν εργαζομένους, που έκτιζαν, αγοράζοντας αγροτεμάχια από τους μεγαλοκτηματίες της γης. Η πρώτη ένταξη στο σχέδιο πόλης γίνεται το 1893. Οι πρόσφυγες από την Μ. Ασία ενσωματώθηκαν με τους ντόπιους εργάτες και τα λαϊκά στρώματα που εισέρεαν στην Αθήνα και στεγάστηκαν χρησιμοποιώντας την αυθαίρετη δόμηση ‘με τη σιωπηρή ανοχή του κράτους’. Οι συνθήκες στέγασης παρέμεναν άθλιες για μεγάλο χρονικό διάστημα. Μεταπολεμικά, τα Σεπόλια «ήταν κάτι σα χωριό μέσα στην Αθήνα, τότε δεχόταν το κύμα των εσωτερικών μεταναστών. Οι όροι δόμησης δεν ευνόησαν την αντιπαροχή που εκείνη την εποχή ανθούσε στις κεντρικές περιοχές. Οι χαμηλές εισοδηματικά τάξεις, αναζητώντας σχετικά φτηνή γη προσέγγιζαν τα Σεπόλια και έχτιζαν με το σύστημα της αυτοστέγασης. Η ικανοποιητική σύνδεσή της με το κέντρο πόλης και οι σχετικά χαμηλές αξίες γης, μαζί με την εγγύτητά σε διαθέσιμες θέσεις εργασίας στη μεταποίηση και τις υπηρεσίες, αποτέλεσαν βασικούς λόγους επιλογής της περιοχής από τα μικρομεσαία στρώματα.  

Τη δεκαετία του 1970 κατασκευάζονται πολυκατοικίες με το σύστημα της αντιπαροχής και έτσι διαμορφώνεται μια μεγάλη ποικιλία κτιριακού αποθέματος όπου, στις αρχές της δεκαετίας 1990, εξασφάλιζε μαζί με τα πολλά διασωζόμενα μονώροφα και διώροφα σπίτια κατοικία για τους μετανάστες.

Η κατασκευή του σταθμού του μετρό των Σεπολίων, έδωσε νέες δυνατότητες πρόσβασης στην περιοχή αυξάνοντας παράλληλα τις αξίες γης και τις τιμές των ακινήτων. Σήμερα η οικοδομική δραστηριότητα αφανίζει τα τελευταία παλιά μονόροφα και η ανοικοδόμηση των πολυκατοικιών εξακολουθεί να κυριαρχείται από το σύστημα της αντιπαροχής. Οι σύγχρονες πολυκατοικίες είναι προσαρμοσμένες στα νέα καταναλωτικά πρότυπα, και τιμή αγοράς, αποτρεπτική για τους μετανάστες. Επιλέγονται κυρίως από ντόπια νέα νοικοκυριά, που αναζητούν στέγη κοντά στους συγγενείς για βοήθεια στην καθημερινή ζωή, κυρίως στη φύλαξη των παιδιών, προσφέροντας και εκείνοι με τη σειρά τους  φροντίδα στους ηλικιωμένους. Υπάρχουν όμως και εκείνοι – όπως και στην πρώτη φάση κατοίκησης της περιοχής - που επιλέγουν την περιοχή λόγω της εγγύτητας της με το κέντρο και την ύπαρξη συγκοινωνιών, σε συνδυασμό με τη σχετικά χαμηλή ακόμα αξία της γης σε σχέση με άλλες γειτονιές. 

3- Λόγοι εγκατάστασης του μεταναστευτικού πληθυσμού στις δυο γειτονιές.

Η Κυψέλη, από τα μέσα της δεκαετίας του ΄70, αρχίζει να εγκαταλείπεται σταδιακά από μεγάλο κομμάτι του ντόπιου πληθυσμού, να απαξιώνεται το κτιριακό απόθεμα και την δεκαετία του ’90 αρχίζει να κατοικείται σταδιακά από μετανάστες/στριες λόγω φτηνού ενοικίου. Τα διαμερίσματα, που οι παλιοί κάτοικοι θεωρούσαν ανεπαρκή σε χώρο, καταλήφθηκαν γρήγορα από ανθρώπους που δεν είχαν πολλά περιθώρια επιλογής, αρκεί το ενοίκιο να ήταν φτηνό. Τα παραπάνω, σε συνδυασμό με την ύπαρξη δικτύων γνωριμιών, συνετέλεσαν ώστε η Κυψέλη να αποτελέσει ευνοϊκό χώρο για την εγκατάσταση μεταναστών. Η θέση της γειτονιάς, που οι παλιοί κάτοικοι εγκαταλείπουν εξ αιτίας του θορύβου ή της ρύπανσης, προσφέρει στους μετανάστες εύκολη προσπελασιμότητα, καλές συγκοινωνίες, κοντινά σχολεία και τη σημαντική  δυνατότητα να συνδυαστεί σχετικά εύκολα με την εργασία σε άλλες περιοχές της πόλης, με τη φροντίδα του σπιτιού και των παιδιών. 

Μια σημαντική πλευρά της διαδικασίας που περιγράψαμε είναι η αναθέρμανση της αγοράς ακινήτων μέσω της εγκατάστασης των μεταναστών: διαμόρφωσαν ζήτηση για διαμερίσματα που παρέμεναν κενά και χωρίς συντήρηση και δεν προσέφεραν κανένα εισόδημα στους ιδιοκτήτες τους, τα επισκεύασαν με προσωπική εργασία και κόστος, τα κατοίκησαν αρχικά πολλοί μαζί, για να αντιμετωπίζουν τα ενοίκια της υπερεκμετάλλευσης, προσέλκυσαν και άλλο μεταναστευικό πληθυσμό, τονώνοντας την τοπική αγορά και δίνοντας νέα ζωντάνια στη γειτονιά

Για τους ίδιους λόγους και τα Σεπόλια προσέλκυσαν μεταναστευτικό πληθυσμό. Επιπλέον σημαντικό ρόλο έπαιξε η ύπαρξη των διάσπαρτων στον αστικό ιστό, βιοτεχνιών ρούχων και εργαστήριων φασόν  που απασχολούν κυρίως ξένο εργατικό δυναμικό, μέρος από το οποίο κατοικεί στην περιοχή. 

4- Σήμερα: Ντόπιοι και μετανάστες στις περιοχές μελέτης

α. Δημογραφικά χαρακτηριστικά

Η δεκαετία 1990 αποτελεί, σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, νέα τομή για την Κυψέλη, που εκφράζεται τόσο στα πληθυσμιακά και δημογραφικά χαρακτηριστικά, όσο και στον αστικό ιστό της γειτονιάς. Την περίοδο αυτή της μαζικής εγκατάστασης μεταναστών φαίνεται να αντιστρέφεται η προηγούμενη τάση μείωσης τόσο του πληθυσμού όσο και του μέσου μεγάθους νοικοκυριού. Τα στοιχεία των απογραφών εμφανίζουν πλέον σταθερότητα, καθώς η ‘φυγή’ των παλαιών κατοίκων αντισταθμίζεται από την εγκατάσταση πολυμελών συνήθως νοικοκυριών μεταναστών, αλλά και από μία οριακή ίσως αλλά υπαρκτή ‘επιστροφή’.

Από τα στοιχεία της απογραφής 2001 προκύπτει η μεγάλη ποικιλία μεταναστευτικών ομάδων που έχουν εγκατασταθεί στην Κυψέλη, με κυρίαρχη την Αλβανική ομάδα (49.2%), ενώ ακολουθούν: Πολωνοί (8,5%), Βούλγαροι (4,5%), και άλλες μεταναστευτικές ομάδες. 

Η γεωγραφική κατανομή των μεταναστών παρουσιάζει διάχυση στο σύνολο της συνοικίας, όπως προκύπτει από τα στοιχεία του πληθυσμού ανά οικοδομικό τετράγωνο.

Στο μεγλύτερο αριθμό οικοδομικών τετραγώνων η αναλογία μεταναστών στο σύνολο του πληθυσμού κινείται μεταξύ 20 και 30%, ενώ εντοπίζονται πολλά οικοδομικά τετράγωνα όπου ξεπερνάει το ένα τρίτο, χωρίς όμως να δημιουργούνται μικροί πυρήνες συγκεντρώσεων με κάποια σοβαρή έκταση. Μικρή είναι, η παρουσία τους κατά μήκος της Φωκίωνος Νέγρη και της Ευελπίδων.

Ως προς την κατανομή του μεταναστευτικού πληθυσμού κατά φύλο, στην Κυψέλη, αντίθετα από ότι συμβαίνει στο Δ. Αθηναίων συνολικά, παρατηρείται ελαφρά υπεροχή των γυναικών, που αποτελούν το 51,7% των μεταναστών που απογράφηκαν, μάλλον λόγω της αυξημένης παρουσίας μεταναστών από χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ, όπου κυριαρχούν οι γυναίκες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι γυναίκες από τη Βουλγαρία, των οποίων το ποσοστό φθάνει στο 81,3%. 

Το επίπεδο εκπαίδευσης του μεταναστευτικού πληθυσμού διαφοροποιείται σημαντικά κατά χώρα προέλευσης και κατά φύλο. Όπως και στα Σεπόλια το υψηλότερο επίπεδο εκπαίδευσης εμφανίζουν οι χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ τάση που ενισχύεται ακόμη περισσότερο στις μετανάστριες. Σε ότι αφορά τις εθνότητες που επιλέχθηκαν ο Αλβανικός πληθυσμός, συγκρινόμενος με το Βουλγαρικό και Πολωνικό, φαίνεται να έχει χαμηλότερα ποσοστά αποφοίτων τριτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας  εκπαίδευσης.

Όπως είναι αναμενόμενο, στην Κυψέλη, το ποσοστό των απασχολούμενων μεταναστών και μεταναστριών είναι υψηλό (66,5%), υψηλότερο και από το αντίστοιχο του Δ. Αθηναίων (61,9%). 

Και στα Σεπόλια οι αλβανοί αποτελούν την κυρίαρχη ομάδα μεταναστών (69,5% του συνόλου των μεταναστών). 

Η γεωγραφική κατανομή τους ανά οικοδομικό τετράγωνο παρουσιάζει (μικρο)συγκεντρώσεις στα ανατολικά, κατά μήκος των γραμμών του τρένου, και στα βορειοδυτικά της συνοικίας, με ποσοστά υψηλότερα του 20%, λόγω φτηνότερου οικοδομικού αποθέματος σ’ αυτά τα σημεία. Αισθητά χαμηλή παρουσία μεταναστών παρατηρείται γύρω από την πλατεία Αγ. Μελετίου και το λόφο Σκουζέ. 

Ως προς την κατανομή κατά φύλο, παρατηρείται συνολικά  υπεροχή των ανδρών έναντι των γυναικών (52,5% και 47,5% αντίστοιχα), λόγω του πληθυσμιακού βάρους του Αλβανικού πληθυσμού, Σαφής υπεροχή γυναικών, διακρίνεται στις χώρες του πρώην Ανατ. Μπλοκ. (65,4%). 

Όπως στην περιοχή της Κυψέλης, και στα Σεπόλια, παρατηρείται υψηλό ποσοστό παιδιών στον Αλβανικό πληθυσμό (18,7%). 

Β. Χρήσεις γης

Η παρουσία μεγάλου αριθμού μεταναστών και μεταναστριών στην Κυψέλη αποτυπώνεται με διάφορους τρόπους, στην κατοικία, στα μαγαζιά, στη χρήση του δημόσιου χώρου και των κοινόχρηστων εξυπηρετήσεων, στους ήχους και τις μυρωδιές της πόλης. Η σημαντική παρουσία τους κοντεύει ήδη να συμπληρώσει δύο δεκαετίες και είναι φανερή στο δημόσιο χώρο και τις χρήσεις γης, όπως επισημαίνουν και οι παλιές κάτοικοι που έδωσαν συνέντευξη. ‘Τους αντιληφθήκαμε πιο πολύ στο δρόμο’. Όμως πλέον υπάρχουν αρκετά καταστήματα που λειτουργούν από ή ανήκουν σε μετανάστες. Λόγω του ιδιαίτερου χαρακτήρα τους πολλά απευθύνονται σχεδόν αποκλειστικά σ’ αυτούς: τηλεφωνικά κέντρα για την επικοινωνία με τη χώρα προέλευσης (call centers), επιχειρήσεις παροχής υπηρεσιών όπως αποστολή χρημάτων στο εξωτερικό (money transfer). 

        

Σε ορισμένα εμπορικά καταστήματα ή καταστήματα τροφίμων με προϊόντα από συγκεκριμένες χώρες, η πελατεία τους αποτελείται από Έλληνες και ξένους. 

‘... ο φούρνος ο οποίος ανήκε παλιά σε έλληνες πουλήθηκε σε αλβανούς, οι οποίοι όμως έχουνε δύο φούρνους. Είναι πάρα πολύ καλός φούρνος, μεγάλος, πολύ καλύτερος απ’ ότι τον είχαν οι έλληνες, έχει αναπτυχθεί ας πούμε, με τα πράγματα που έχει μέσα, την ποικιλία, το ψωμί είναι υπέροχο....Και στο πλαϊνό μου έχει μια ΕΒΓΑ ας πούμε, που τη λέγαμε παλιά, ξέρεις... πουλάει γάλα και γαλακτοκομικά και τέτοια, η οποία έχει άλλαξει πάρα πολλά χέρια. Πριν πολλά πολλά χρόνια την είχαν έλληνες, μετά ήρθαν αλβανοί, έχουν αλλάξει τρεις τέσσερις φορές, αλβανοί πάντα...’  (Α.Π.)

Φυσικά υπήρξαν μετανάστες που δούλευαν στα μαγαζιά και αρνήθηκαν να μας μιλήσουν ‘γιατί δεν ήταν εκεί το αφεντικό’, ή άλλοι που προσπάθησαν να μας πείσουν ότι η επιχείρηση είναι ελληνική και οι ίδιοι δεν είναι ξένοι. Επίσης υπάρχουν καταστήματα στα οποία εξωτερικά τίποτα δεν προδίδει ότι ανήκουν σε μετανάστες, ενώ άλλα έχουν επιγραφές σε δύο ή τρεις γλώσσες, στις οποίες δεν περιλαμβάνεται απαραιτήτως η ελληνική. Σε κάθε περίπτωση, είναι σίγουρο ότι η ύπαρξη καταστημάτων και υπηρεσιών των μεταναστών σημαδεύει τους δρόμους και επαναπροσδιορίζει την εικόνα του αστικού ιστού. Μ’ αυτόν τον τρόπο γίνεται περισσότερο ορατή η παρουσία τους στο χώρο της πόλης και ταυτόχρονα αποκτούν οι ίδιοι σημεία αναφοράς και στάσης στις διαδρομές τους μέσα σ’ αυτήν.   

Υπάρχουν δύο κεντρικά περίπτερα πάνω στην πλατεία Κανάρη και ένα ή δύο καταστήματα (καφενείο, ψητοπωλείο) που ανήκουν σε μετανάστες και συνηθίζουν να μαζεύονται τα απογεύματα και τα βράδια

Όσον αφορά τα Σεπόλια, η χρήση και η λειτουργία κάποιων καταστημάτων παραμένει ίδια από τη δεκαετία του 1960, προσαρμόζοντας την αισθητική του χώρου και των προϊόντων στις νέες ανάγκες της αγοράς. Ακόμα και τα δυο κεντρικά περίπτερα της πλατείας διακινούν πλέον και ξένο τύπο.

Υποκαταστήματα για την εξυπηρέτηση των πελατών τους διατηρούν όλες σχεδόν οι τράπεζες. Η προσέλευση των μεταναστών και των μεταναστριών σ’ αυτά είναι συχνή καθώς, εκτός των άλλων συναλλαγών, γίνεται και η μεταφορά χρημάτων στις πατρίδες τους. Ένα Κέντρο Εξυπηρέτησης Πολιτών (ΚΕΠ) και ένα κατάστημα των ΕΛΤΑ αποτελούν τις μόνες δημόσιες υπηρεσίες. Μέσα στα όρια της περιοχής όπου έγινε λεπτομερής απογραφή χρήσεων βρίσκονται δυο παιδικοί σταθμοί, ένας δημόσιος και ένας ιδιωτικός, στο κτίριο του οποίου λειτουργεί και νηπιαγωγείο. Και στους δυο φοιτούν παιδιά μεταναστών. 

Διάσπαρτες στον αστικό ιστό, βρίσκονται βιοτεχνίες ρούχων και εργαστήρια φασόν που απασχολούν κυρίως ξένο εργατικό δυναμικό. Οι περισσότερες βιοτεχνίες ανήκουν σε ντόπιους επιχειρηματίες, ενώ κάποια εργαστήρια φασόν ανήκουν σε πακιστανούς και απασχολούν ομοεθνείς τους. 

Παράλληλα με τις γραμμές του τραίνου, και στους κάθετους σε αυτήν δρόμους, όπου εντοπίζονται και μεγαλύτερες συγκεντρώσεις μεταναστών, βρίσκονται οι περισσότερο οχλούσες χρήσεις, όπως συνεργεία αυτοκινήτων. 

Τα καταστήματα αναψυχής, ουζάδικα, καφενεία, μπαρ και ψητοπωλεία βρίσκονται συγκεντρωμένα κοντά στην πλατεία του Αγ. Μελετίου. Κάποια λειτουργούν ως στέκια μεταναστών και χώροι εύρεσης εργασίας. Σε μερικά απασχολούνται μετανάστες και μετανάστριες, ενώ η εμφάνιση των μεταναστριών ως θαμώνες είναι περισσότερο εμφανής τους καλοκαιρινούς μήνες.   

Γ. Η παρουσία των μεταναστών και μεταναστριών στο κτιριακό απόθεμα και το δημόσιο χώρο με βάση την επιτόπια έρευνα.

Δορυφορικές κεραίες, ‘επέκταση’ της κατοικίας σε κοινόχρηστους χώρους, παρέες που μιλούν γλώσσες άγνωστες, μουσικές και κουζίνες από κάθε γωνιά της γης, μαγαζιά με ταμπέλες ακατανόητες στους ντόπιους, παιδιά που γεμίζουν σχολεία και παιδικούς σταθμούς, μαρτυρούν την παρουσία του πολυεθνικού πλήθους και τις αλλαγές που έχουν συμβεί στη γειτονιά. Το χαρακτήρα και τις αλλαγές αυτές, που  καταγράψαμε διεξοδικά κατά την έρευνα πεδίου, παρουσιάζουμε στη συνέχεια εστιάζοντας διαδοχικά στην κατοικία, τα καταστήματα και το δημόσιο χώρο.

Κατά τη διαδικασία της απογραφής των χρήσεων και των κατοικιών, που αποτέλεσε σημαντικό κομμάτι της έρευνας πεδίου, επιδιώξαμε να εντοπίσουμε και τον αριθμό διαμερισμάτων όπου κατοικούν μετανάστες. Το εγχείρημα αυτό αποδείχθηκε ιδιαίτερα δύσκολο, με βάση την παρατήρηση από το δρόμο. Τα κουδούνια ‘χωρίς όνομα’ ή με ξενόγλωσσα ονόματα, που συνήθως θεωρούνται ένδειξη, δεν αποτελούν ασφαλή πηγή πληροφόρησης για τους ενοίκους μιας πολυκατοικίας. 

Έτσι, χρησιμοποιήθηκε ένας συνδυασμός παρατηρήσεων καθώς και μαρτυρίες κατοίκων,. με βάση τις οποίες υπολογίστηκε ένας ελάχιστος και ένας μέγιστος αριθμός διαμερισμάτων μεταναστών, και στη συνέχεια, μία μέση τιμή.

               

Μέσα στις κατοικίες των μεταναστών δεν βρεθήκαμε κατά την απογραφή. Αυτό όμως που έγινε φανερό και από το δρόμο, ήταν η στενότητα χώρου, η κατοίκηση των υπογείων.  

Αυτοί είναι, φανταζόμαστε, κάποιοι από τους λόγους που οδηγούν στην οικειοποίηση των πιο κοντινών στα διαμερίσματα, κοινόχρηστων χώρων, που δημιουργεί εικόνες ιδιότυπες και πολύ χαρακτηριστικές. Στην Κυψέλη π.χ. στις εισόδους των υπόγειων και ισόγειων διαμερισμάτων, στο νοητό κομμάτι του διαδρόμου που ‘τους ανήκει’, αλλά και στο δημόσιο χώρο που βρίσκεται σε άμεση επαφή, δηλαδή στα πεζοδρόμια, πολλές φορές είδαμε απλώστρες, καρέκλες, ψησταριές.

          

Ταυτόχρονα, πάμπολλες δορυφορικές κεραίες μαρτυρούν την αγωνία για επαφή με τη χώρα προέλευσης, με ό,τι αυτό σημαίνει: συμφιλίωση του ‘εκεί’ με το ‘εδώ’, ζωντάνεμα αναμνήσεων, επαφή με τη μητρική γλώσσα και τα νέα από την πατρίδα, εικόνες για τα παιδιά που ίσως δεν την έχουν γνωρίσει ποτέ. Εξ άλλου στη προσπάθεια προσαρμογής, δημιουργούν τις δικές τους πρακτικές κατοίκησης του δημόσιου χώρου. 

Στα κεντρικά περίπτερα της πλατείας Κανάρη στην Κυψέλη και σε μερικά καταστήματα (καφενείο, ψητοπωλείο) που ανήκουν σε μετανάστες συνηθίζουν να μαζεύονται τα απογεύματα ή τα βράδια. Ακόμη, συχνά είδαμε, σε σημεία διάσπαρτα μέσα στη γειτονιά, μικρές παρέες που συγκεντρώνονται στα πεζοδρόμια κοντά στις εισόδους των πολυκατοικιών, ή έξω από μικρά παντοπωλεία και ‘συζητούν δυνατά στη γλώσσα τους πίνοντας μπύρες’, γεγονός μη αρεστό σε ορισμένους ντόπιους κατοίκους. 

‘...Τους βλέπουμε ας πούμε στο δρόμο μαζί, καθότανε συνήθως στα σκαλιά, στα σκαλοπάτια, στο πεζοδρόμιο, έτσι και οι πολωνοί ας πούμε πίνουν και μπύρες.’   (ΑΠ)

Εννοείται ότι αυτός ο τρόπος ‘αναψυχής’ αφορά κατ’ αρχήν τους άνδρες μετανάστες. Για τις γυναίκες, και μάλιστα για τις μητέρες με μικρά παιδιά, η έλλειψη οποιωνδήποτε άλλων ελεύθερων χώρων ή χώρων πρασίνου στη γειτονιά τις οδηγεί κατ’ ανάγκη στις κεντρικές πλατείες και τους ανοιχτούς δημόσιους χώρους.

 Ο πεζόδρομος της Φωκίωνος Νέγρη μαζί με την πλατεία Κανάρη αποτελούν τοπογραφικά, αλλά και από άποψη δραστηριοτήτων, την καρδιά της Κυψέλης ως προς το εμπόριο, την αναψυχή, τις υπηρεσίες. Η συνύπαρξη της κατοικίας με μια μεγάλη ποικιλία λειτουργιών συμβάλλει στη συνεχή κίνηση ανθρώπων σχεδόν όλες τις ώρες της ημέρας και της νύχτας. Η εικόνα που δίνει ειδικά η πλατεία, είναι εικόνα ενός τόπου ζωντανού και πολύβοου, όπου μετανάστες και μετανάστριες από πολλές χώρες και ντόπιοι συνυπάρχουν. Λιγότερο αισθητή γίνεται η παρουσία τους στα εστιατόρια και τις καφετέριες γιατί είναι ‘πολύ ακριβά’. Παρατηρείται δηλαδή ένας έμμεσος αποκλεισμός συγκεκριμένων κοινωνικών ομάδων από τα καταστήματα που η χρήση τους απαιτεί οικονομική ευχέρεια.

Κατά μήκος της Φωκίωνος Νέγρη η ανάμειξη είναι  μικρότερη. Ξεκινώντας από τον άξονα του πεζόδρομου, υπάρχει η ζώνη του πρασίνου, τμήματα της οποίας είναι διαμορφωμένα σε χώρους στάσης και παιχνιδιού και ακολουθούν οι ζώνες κίνησης των πεζών και οι χώροι εκτόνωσης των καταστημάτων που βρίσκονται στα ισόγεια των πολυκατοικιών. Οι οικογένειες των μεταναστών και κυρίως οι γυναίκες και τα παιδιά χρησιμοποιούν αυτούς τους δημόσιους χώρους στάσης και παιχνιδιού. 

     

Όσον αφορά τον τρόπο κατοίκησης των μεταναστών στα Σεπόλια επισημαίνουμε ότι:

Τα απαξιωμένα, από τους έλληνες ιδιοκτήτες τους, διαμερίσματα των πολυκατοικιών της δεκαετίας του ΄70, κυρίως υπόγεια και υπερυψωμένα ισόγεια, νοικιάζονται σε μετανάστες φτηνά καθώς δεν διαθέτουν καθόλου εξωτερικό ζωτικό χώρο, είναι λιγότερο φωτεινά από αυτά των ορόφων και περισσότερο θορυβώδη λόγω της γειτνίασης τους με τον δρόμο. Είναι συνήθως δυάρια ή τριάρια που στεγάζουν οικογένειες συχνά πολυπληθείς. Τα παιδιά που κατοικούν σ’ αυτά λόγω έλλειψης χώρου είτε παίζουν στα όρια των ανοιγμάτων με τον δρόμο στριμωγμένα στα κάγκελα, είτε παίζουν στο δρόμο, τις παιδικές χαρές, τις πλατείες.

       

Άλλος λόγος υποβάθμισης είναι η απουσία βασικών ανέσεων όπως η κεντρική θέρμανση και το ασανσέρ. Εδώ οι μετανάστες και οι μετανάστριες -κυρίως στο πρώτο στάδιο της προσαρμογής τους στη χώρα μας- βρίσκουν φτηνότερη στέγη και δεν επωμίζονται το κόστος της συντήρησης του ασανσέρ και της θέρμανσης.  Υπάρχουν πολυκατοικίες που βρίσκονται σε τόσο κακή κατάσταση - με τους εξωτερικούς σοβάδες να καταρέουν, τους τοίχους γεμάτους υγρασίες, τα κουφώματα σχεδόν κατεστραμένα -  που κατοικούνται μόνο από μετανάστες. 

                                              

Οι μετανάστες και οι μετανάστριες κατοικούν επίσης τις παλιές μονοκατοικίες και τα διώροφα, όσες με το πέρασμα των χρόνων χρειάζονται «γενναία» συντήρηση. Νοικιάζονται είτε σε οικογένειες μεταναστών έναντι χαμηλού ενοικίου με την υποχρέωση της επισκευής ή σε μετανάστες από χώρες της Ασίας (Πακιστάν, Μπαγκλαντές, κ.α) που ζουν πολλοί μαζί πληρώνοντας νοίκι με το «κεφάλι».

Κέντρο της συνοικίας των Σεπολίων είναι η εκκλησία και η πλατεία του Αγ. Μελετίου, πόλος έλξης μεταναστών και ντόπιων και  κοινωνικής ζωής, όπου συγκεντρώνονται τα καταστήματα αναψυχής, ουζάδικα, καφενεία, μπαρ και ψητοπωλεία. 

Η εικόνα της πλατείας και των γύρω δρόμων αλλάζει ανάλογα με την ώρα. Τα πρωινά παρέες ηλικιωμένων ανδρών, κυρίως ντόπιων, καθισμένοι στα παγκάκια κουβεντιάζουν. Αυτές τις ώρες, συναντάει κανείς μόνο συγκεκριμένες ‘κατηγορίες’ μεταναστών και μεταναστριών άνεργους άνδρες, μητέρες με μικρά παιδιά ή γυναίκες ηλικιωμένες. 

Τα απογεύματα η κατάσταση αλλάζει. Στην πλατεία εμφανίζονται οι μετανάστριες, να συνοδεύουν τα παιδιά τους, βρίσκοντας ευκαιρία και οι ίδιες να ανταλλάξουν απόψεις με τις άλλες και να συζητήσουν για τις δουλειές. Στο δρόμο, ακούς γλώσσες που δεν γνωρίζεις, από τα παράθυρα ή τα μπαλκόνια ακούς ομιλίες χωρίς να καταλαβαίνεις τι λένε. 

 ‘...Οι γυναίκες κάθονται αντί στις καρέκλες στα πεζοδρόμια όπως παλιά, στις καρέκλες στα μπαλκόνια και μιλάνε με τις απέναντι. Πλέκουν, έχουν τα παιδιά τους και μιλάνε η μια με την άλλη σε γλώσσα που δεν ξέρουμε’. (Ν.Μπ) 

Τις μέρες των αργιών η συνοικία σφύζει από ζωή και η παρουσία των μεταναστών είναι ιδιαίτερα φανερή στους δρόμους και την πλατεία. Τη μέρα της λαϊκής ξεχωρίζει κανείς τις διαφορετικές εθνότητες. 

‘Στις λαϊκές αγορές φαίνεται η ποσόστωση των λαών που είναι στη γειτονιά. Μισή - μισή. Βλέπεις και άλλα σωματότυπα. Βλέπεις και τους πλούσιους και τους φτωχούς. Τους ξεχωρίζεις και από το ωράριο. Πρωί, μεσημέρι και όταν κλείνουνε. Οι φτωχοί ψωνίζουν στο τέλος που έχουν πέσει οι τιμές και υπάρχουν προσφορές ή μαζεύουν αυτά που πετάνε.’ (Ν.Μπ.)

Η ενορία της εκκλησίας του Αγ. Μελετίου δραστηριοποιείται έντονα στην περιοχή. Στο πλαίσιο της φιλανθρωπίας, υποκαθιστώντας το σχεδόν ανύπαρκτο κράτος πρόνοιας έχει δημιουργήσει ένα κέντρο νεότητας, μια στέγη απόρων και ένα οικοτροφείο διαμορφώνοντας ένα ‘σημείο αναφοράς’, ακόμη και για τον αλλόθρησκό μεταναστευτικό πληθυσμό, που προσεγγίζει τις εκκλησιαστικές δομές πιθανόν ως μια στρατηγική κοινωνικής ένταξης.    

5- Συμπεράσματα

• Η μακρόχρονη πλέον συμβίωση με τους ντόπιους συνηγορεί στην άποψη ότι δεν υπάρχει γεωγραφική απομόνωση των μεταναστών, υπάρχει κάθετη κοινωνική διαφοροποίηση στο κτιριακό απόθεμα. Οι μετανάστες της Κυψέλης και των Σεπολίων ζουν στα μικρά υπόγεια διαμερίσματα και στους χαμηλούς ορόφους των παλαιών πολυκατοικιών, ενώ στους ανώτερους ορόφους και τα ρετιρέ παραμένουν ευπορότερα νοικοκυριά ντόπιων.

• Λόγω της μεγάλης συγκέντρωσης μεταναστευτικού πληθυσμού και ποικιλίας εθνοτήτων στην Κυψέλη γίνεται ιδιαίτερα αισθητή η παρουσία τους στο δημόσιο και ιδιωτικό χώρο, σε αντίθεση με τα  Σεπόλια όπου η ιδιαιτερότητα της σύνθεσης του μεταναστευτικού πληθυσμού (πακιστανοί, ινδοί κ.λ.π) καταγράφεται ειδικότερα στο χώρο των βιοτεχνιών και των εργαστηρίων φασόν.

• Ως προς τον τρόπο χρήσης και οικειοποίησης του δημόσιου και ιδιωτικού χώρου δεν υπάρχουν ουσιαστικές διαφορές. Εν τούτοις λόγω της διαφορετικής σύνθεσης του ντόπιου πληθυσμού στα Σεπόλια που διαμόρφωσε λιγότερο ακριβούς τόπους αναψυχής υπάρχει μεγαλύτερη ευχέρεια πρόσβασης στους χώρους αυτούς και από το μεταναστευτικό πληθυσμό. 

• Ιδιαίτερα αισθητή γίνεται η παρουσία των μεταναστριών στις παιδικές χαρές και τις πλατείες.

• Λόγω της ιδιαίτερης σύνθεσης του κτιριακού αποθέματος των δυο περιοχών ο εθνοτικός και χωρικός διαχωρισμός εκδηλώνεται με διαφορετικούς τρόπους.  

• Οι διαφοροποιήσεις στην ιστορική, κοινωνική και οικιστική εξέλιξη των δυο περιοχών οδηγούν σε διαφορετικούς τρόπους σταδιακής ενσωμάτωσης του μεταναστευτικού πληθυσμού στη κάθε μια από τις δυο περιοχές μελέτης. 

• Οι καθημερινές ανάγκες και κυρίως η στενότητα ζωτικού χώρου κατοίκησης σε συνδυασμό με την ανυπαρξία στοιχειωδών ανέσεων στα υπόγεια ή υπερυψωμένα ισόγεια διαμερίσματα, οδηγούν τους μετανάστες στην επέκταση των δραστηριοτήτων έξω απ’ αυτά.

Τελειώνοντας, υποθέτουμε πως δεν είναι εύκολο να ισορροπείς ανάμεσα σε δυο χώρες και δυο γλώσσες. Και δεν ξέρουμε πόσο είναι, ή δεν είναι πια, ‘ξένοι’.

(έρευνα από την Λαμπρινή)